tag:blogger.com,1999:blog-49424654307746397932024-03-13T23:29:56.193+05:30राजीव उपाध्ये यांची चिन्तनिकाआता अभिनव वाग्विलासिनी |
जे चातुर्यार्थ कलाकामिनी |
ते शारदा विश्वमोहिनी | नमस्कारिली मिया ||Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.comBlogger237125tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-75124781332600089032024-02-15T08:58:00.007+05:302024-02-16T11:32:55.066+05:30*ब्राह्मणांच्या बौद्धिक विकासाची जीवशास्त्रीय कारणे*<p>*ब्राह्मणांच्या बौद्धिक विकासाची जीवशास्त्रीय कारणे*</p><p>=========================</p><p><br /></p><p>-राजीव उपाध्ये (१४.०२.२०२४)</p><p><br /></p><p>पर्यावरणातील आह्वानांनुसार मानसिक जडणघडणीत, शरीररचनेत अथवा अवयवात बदल घडून येणे हे जीवसृष्टीमध्ये सर्रास घडून येते. त्याची असंख्य उदा० आजूबाजूला माणसांमध्ये पण बघायला मिळतात. भारतात गुजराती समाजात उद्योग रक्तात भिनलेला आहे असे म्हटले जाते. भारतात पश्चिम किनार्यावर सिद्दींचे वंशज धावपटू म्हणून प्रसिद्ध आहेत [१]. दक्षिण आशियातील बजाऊ ही जमात प्राणवायुशिवाय पाण्यात बुड्या मारून मासेमारी करण्यासाठी प्रसिद्ध आहे [२]. अशी असंख्य उदा० देता येतात.</p><p><br /></p><p>भारतीय समाजात ब्राह्मण दीर्घकाल समाजाच्या शीर्षस्थानी राहीले, हे आज कुणीही नाकारणार नाही. फार काय, याचमुळे ब्राह्मण इतर समाजबांधवांच्या तिरस्कारास पात्र ठरले. पण ब्राह्मणांचा तिरस्कार हा मला वर्गात अभ्यास करून १ल्या येणार्या मुलांचा तिरस्कार वाटतो. वर्गात अभ्यासात पुढे असणारी मुले त्यांचे स्थान टिकविण्यासाठी भलेबुरे मार्ग अवलंबतातच. ब्राह्मणांनी पण तेच केले. पण इतरांना वाटणार्या तिरस्काराचे उदासिनीकरण (न्युट्रलायझेशन) करण्यात पूर्णपणे अपयशी ठरले आणि त्यामुळेच आजचे ब्राह्मण मोठ्या सामाजिक नामुष्कीला तोंड देत आहेत.</p><p><br /></p><p>ब्राह्मणांच्या वर्चस्वाची समाजशास्त्रीय़ मीमांसा भरपूर झाली आहे. त्यात मला पडायचे नाही कारण तो चावून चोथा झालेला विषय आहे, त्यात नवे असे काही हाती लागणे मुष्कील आहे. पण त्या पलिकडे काही कारणे असू शकतात. </p><p><br /></p><p>*खरं तर बुद्धी, दीर्घायुष्य ही एका विशिष्ट वर्गाची मक्तेदारी नाही.* पण एखाद्या मानवसमूहात काही गुणांचे प्रमाण लक्षणीय़ वाढलेले दिसत असेल तर ते का? याचे कोडे कोणत्याही चौकस व्यक्तीला सतावत राहते. </p><p><br /></p><p>*आपल्याकडे जे नाही ते जर दुसर्या कुणाकडे असेल तर वैषम्याची भावना निर्माण होते. उदा० पैसा, ताकद, आरोग्य/स्वास्थ, रुप इ० इ० ब्राह्मणांचा तिरस्कार माझ्यामते मुख्यत: त्यांच्या बुद्धीमुळे होतो, असे म्हटले तर वावगे ठरू नये.* ब्राह्मणांना त्यांची बुद्धी निसर्गत: मिळाली की काळाच्या ओघात विकसित झाली? या प्रश्नावर थोडा उजेड टाकायचा हा एक छोटा प्रयत्न...</p><p> </p><p>ज्यू, जपानी लोकांत आढळून येणार्या दीर्घायुष्याची करणे शोधायचा प्रयत्न बराच झाला आहे. पण माझ्या आतापर्यंतच्या वाचनात/अभ्यासात ब्राह्मणांच्या बौद्धिक विकासाची जीवशास्त्रीय कारणे शोधायचा प्रयत्न कुणी केल्याचे आढळले नाही आणि तसा शिस्तबद्ध अभ्यास कुणी करेल असे ही वाटत नाही. कारण अशा अभ्यासाला निधी उपलब्ध होईल असे वाटत नाही. कारण चुकुनमाकुन अशा संशोधनाने ब्राह्मणांच्या श्रेष्ठत्वावर शिक्कामोर्तब केलेच तर त्यासारखे अप्रिय (पोलिटिकली इन्करेक्ट) सध्याच्या काळात दुसरे काहीही नाही. </p><p><br /></p><p>त्यामुळेच मला ब्राह्मणांच्या बौद्धिक विकासाविषयी जे जीवशास्त्रीय विचार मांडायचे आहेत, त्यांच्याकडे काही तर्कनिष्ठ अटकळी/अंदाज या कोनातूनच बघितले जावे. त्याची प्रेरणा मला आधुनिक चेता/मस्तिष्क विज्ञान, ध्यानावर झालेले संशोधन[३] यातून मिळाली आहे. *बुद्धी फक्त ब्राह्मणांकडे असते असा ही दावा मला करायचा नाही.* कारण बुद्धीचे अनेक पैलू असतात आणि ते वेगवेगळ्या परिस्थितीनुसार विकसित होतात. त्यामुळे असा कुणी तर्क किंवा आरोप केलाच तर तो मात्र एक निर्बुद्धपणा ठरेल.* महत्वाचे म्हणजे माझ्या मर्यादांचे मला पूर्ण भान आहे.*</p><p><br /></p><p>भारत, आर्यावर्त, हिंदुस्थान इ० नावाने ओळखल्या गेलेल्या भूप्रदेशात मानवी संस्कृतीला स्थिरावायला बरेच पोषक वातावरण मिळाले. या संस्कृतीमध्ये जो अग्निपूजक समाज होता, त्याने केलेल्या वाङमय निर्मितीचे जतन करण्यासाठी, लेखनकला विकसित न झाल्यामुळे, फक्त मौखिक परंपरेचा पर्याय उपलब्ध होता. मौखिक परंपरेने कोणत्याही माहितीचे जतन करणे किती अवघड आहे, हे समजून घेणे इथे अतिशय आवश्यक आहे. </p><p><br /></p><p>रस्त्यावरील कोणत्याही १०० माणसांना त्यांनी शालेय जीवनांत पाठ केलेल्या कविता म्हणून दाखवायला सांगा. १ली ते १०वी या प्रत्येक इयत्तेमधील एक अशा दहा कविता म्हणून दाखविणारी १० माणसे तरी सापडतील का, याची मला शंका आहे. आणि समजा सापडली तर कर्तव्य म्हणून पाठांतर केलेली आणि आवड म्हणून पाठ केलेली माणसे वेगळी आहेत असे लक्षात येईल. कवितेचा अर्थ, चाल, लय आवडली तर पाठांतर सोपे होते. </p><p><br /></p><p>आधुनिक चेताविज्ञान असे सांगते की एकाग्रतेने मेंदूच्या उपाग्रखण्डाचा (prefrontal lobe) वेगाने विकास होतो. ज्या संवेदनांवर एकाग्रता जास्त होते त्यासंबंधी मेंदुच्या भागाशी उपाग्रखण्डाच्या जोडण्या वाढतात आणि मेंदूचा विकास होतो. जसे खेळात स्नायविक हालचाली नियंत्रित करणारा गतिबाह्यक आणि उपाग्रखण्डाबरोबर विकसित होतो [४]. संगीतात श्रवणशक्ती आणि काही भाषासदृश कौशल्यांचा विकास होतो. नृत्यकलेत अवकाश, संगीत, लय-ताल यांच्याशी संबंधित जाणीवा आणि स्मृती इ० केंद्रे जोडण्या निर्माण होऊन विकसित होतात[५]. गमतीचा आणि महत्त्वाचा मुद्दा असा की सध्याच्या काळात स्मृतीभ्रंश आणि तत्सम आजारांचा सामना करण्यासाठी जे व्यायाम तयार केले गेले आहेत, त्यात याच कल्पना केंद्रस्थांनी आहेत.</p><p><br /></p><p>वैदिक संस्कृतीने निर्माण केलेले प्रचंड वाङमय जतन करण्यासाठी ब्राह्मणांना मेंदूचा मोठ्या प्रमाणावर वापर अतिशय एकाग्रतेने आणि कर्तव्यबुद्धीने करावा लागला. शतकानुशतके वेदसंहितांचे रक्षण करण्यासाठी जटा/घनपाठादी तंत्रे वापरली गेली. ही तंत्रे समजून घेतली [६] तर असे लक्षात येईल की संहितांमधला एकही शब्द हरवू नये हा या मागचा महत्त्वाचा उद्देश. वैदिक संस्कृतीमध्ये अत्यंत महत्त्वाच्या गायत्री मंत्राच्या घनपाठाचे सादरीकरण या दुव्यावर पहाता येईल. हे सर्व पाठ करताना मेंदूला जो व्यायाम होतो, त्यामुळे ब्राह्मणांमध्ये उपाग्रखण्डाचा वेगाने विकास झाला. वैदिक शिक्षण गुरुगृही आठव्या वर्षी चालू होई. बरेचसे वैदिक शिक्षण प्रजननपूर्व काळात होत असल्याने विकसित मेंदूशी संबंधित काही जनुकीय बद्दल पुढच्या पिढ्यांमध्ये संक्रमित होत राहिले आणि त्यामुळे पुढच्या पिढ्यांना फायदा झाला. परिणामी ब्राह्मण अधिकाधिक बुद्धिमान होत राहिले.</p><p><br /></p><p>जेव्हा ब्राह्मणांचे पारंपरिक व्यवसाय मागे पडले तेव्हा या उत्क्रांतीला काही कारणांनी खीळ बसली. पण या जनुकीय बदलांचा फायदा मात्र पुढल्या पिढ्यांना बर्याच प्रमाणात झाल्याचे दिसून येते. पण हा फायदा अनंतकाळपर्यंत ब्राह्मणांना मिळेल का? या प्रश्नाचे उत्तर नाही असे द्यावे लागेल. कारण आता जनुकीय विद्राव्यता (genetic dilution) सांस्कृतिक अभिसरणामुळे खुप वाढली आहे. एकदोन स्तोत्रे मुलांना पाठ करायला लावून हे परत साधता येईल का? या प्रश्नाचे उत्तर पण नाही असे द्यावे लागेल. पिढ्या न पिढ्या सतत काही वर्षे काही संहितांची पारायणे करायची आणि एकदोन स्तोत्रे मुलांना पाठ करायला लावायची यात संख्यात्मक आणि गुणात्मक फरक नक्कीच आहे. त्यामुळे ब्राह्मणांचे बलस्थान (*वैदिकपठणाने विकसित पावलेला उपाग्रखण्ड*) काळाच्या ओघात सहज नाहीसा होईल. जनुककोषावर बाहेरून होणारे आघात (ताण, प्रदूषण, कुपोषण) देखिल यांस कारणीभूत ठरणार आहेत, हे विसरता कामा नये.</p><p><br /></p><p>मी इथे मांडलेल्या या कल्पना conjecture स्वरूपाच्या असल्यामुळे बर्याच लोकांना (ब्राह्मणत्वाचा न्यूनगंड असलेल्यांना आणि ब्राह्मणांचा द्वेष करणार्यांना) हास्यास्पद वाटतील, पण त्यांनी एखादे अपरिचित काव्य "घनपाठाचे तंत्र" वापरून पाठ करायचा प्रयत्न करावा आणि मग मला सांगावे.</p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p>संदर्भ:</p><p>[१] https://www.youtube.com/watch?v=ped-uIlw_24</p><p>[२] https://www.scientificamerican.com/article/human-sea-nomads-may-have-evolved-to-be-the-worlds-elite-divers/</p><p>[३] https://www.youtube.com/watch?v=7CBfCW67xT8&rco=1</p><p>[४] https://www.apa.org/monitor/2019/03/athletic-brain</p><p>[५] https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fnhum.2017.00566/full</p><p>[६] https://www.youtube.com/watch?v=Ti4d31KGN1w</p><p> </p>Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-42359533233315559062023-12-25T19:44:00.002+05:302023-12-25T19:44:17.712+05:30श्रेष्ठकनिष्ठ<p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><b>श्रेष्ठकनिष्ठ</b></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">=====</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">--राजीव उपाध्ये, डिसे २०२३</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">सध्या हे श्वानशिशु आह्वानांचे व्हिडीओ बरेच नियमितपणे फेसबुकवर बघायला मिळत आहेत. हे कुणी सहज गंमत म्हणून तयार करत आहे की हे काही प्रयोग आहेत कळायला मार्ग नाही. पण आपल्या जीवसृष्टीच्या सदस्यांच्या अस्तित्वावर यामुळे बराच उजेड पडतो.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">आधुनिक सुसंस्कृत मानव समाजात श्रेष्ठकनिष्ठ हा भेदभाव निंद्य/त्याज्य मानला गेला आहे. पण निसर्गाला समाजाचे नियम समजत नाहीत. तो त्याच्याच मगदूराप्रमाणे प्रकट होत राहतो. हे कटू सत्य आहे. आपल्या क्षमता आपले श्रेष्ठकनिष्ठत्व ठरवतात, हे मान्य करावेच लागते.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">वरील प्रयोग कशासाठी केले जात असतील याविषयी मी काही अंदाज बांधले आहेत. </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">१ला अंदाज - केवळ श्वानांच्या वर्तनाचा अभ्यास. पण मनुष्यप्राणी स्वार्थी असल्याने ही शक्यता असली <span style="white-space: pre;"> </span>तरी इतकाच उदात्त हेतू यात असेल असे वाटत नाही. </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">२ रा अंदाज - क्षमतेनुसार श्वानांचे वर्गीकरण करून त्यांची "योग्य" किंमत ठरवता यावी यासाठी </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">३ रा अंदाज - वेगवेगळ्या जातीच्या श्वानशिशुंना या चाचण्या लावून त्यातून निवडलेल्या पिल्लांची रवानगी योग्य कामासाठी करता यावी यासाठी (उदा० जर्मन शेपर्ड जातीच्या श्वानांमध्ये उत्तम श्वान निवडून ते सैन्यदल, पोलिस इत्यादि ठिकाणी पोचविणे केवळ अशा चाचणीमुळेच शक्य आहे)</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">"उद्दीष्टासाठी मुसंडी मारून ते साध्य करणारे" हे सर्वश्रेष्ठ मानता येईल का?</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">इथे मला या प्रयोगाशी सुसंगत असा एक अनुभव सांगावासा वाटतो - माझी मुलगी जेव्हा शाळेत होती तेव्हा मी अनेकदा तिला आणायला जायचो. तिच्या शाळेत एक "कडक" नियम होता (मला या नियमाचा भयानक राग यायचा). शाळेची घंटा वाजली की धावत सुटायचे नाही, हा तो नियम. तरी पण हा नियम तोडून काही मुले (सर्व वयाची) शाळा सुटली की धावत बाहेर यायची. ही मुले सहसा अभ्यासात आणि अभ्यासेतर उपक्रमात पण पुढे असायची, असा मी माझ्यापुरता निरीक्षणे करून निष्कर्ष काढला होता. तो बरोबर होता. या वरील व्हिडीओमुळे माझे निष्कर्ष परत अधोरेखित झाले आहेत.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">त्यानंतर नंबर लागतो तो चिकटपणे ध्येय प्राप्तीसाठी झगडणारे - म्हणजे भर्तृहरीच्या "उत्तमजनां" प्रमाणे कितीही विघ्ने आली तरी हातातले काम टाकून न देणारे... असो.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">आता इथे एक महत्त्वाचा मुद्दा उपस्थित होतो - मुंबईसारख्या शहरात लोकल स्टेशनमध्ये शिरताक्षणी मुसंडीमारून आत शिरणारे चाकरमाने श्रेष्ठ मानायचे का? </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">माझ्या मुलीच्या शाळेतील जी मुले नियमांचा आदर केल्यामुळे "मागे" राहात असत त्यांना कनिष्ठ मानायचे का?</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">तुमच्या उद्दीष्टाचे लाभार्थी जेव्हढे जास्त तेव्हढे तुमच्या मुसंडीचे महत्त्व जास्त आणि तेव्हढे तुम्ही श्रेष्ठ! पण मग नियम पाळणारे, कायद्याला भिणारे दुय्यम स्थानावर जातात आणि विचित्र समस्या उत्पन्न होते. </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">पण नाही... नियमांचा किंवा कायद्याचा आदर करणे हे विकसित मेंदू्चे निदर्शक असल्याने (याविषयी मी लवकरच सखोल लिहीणार आहे) ते पण तितकेच "श्रेष्ठ" ठरतात. कारण असे जीव समूहाच्या स्थैर्याला/स्थिर विकासाला हातभार लावतात.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;">तेव्हा आपले श्रेष्ठत्व आणि कनिष्ठत्व ठरवायचे तर हा प्रश्न स्वत:ला अवश्य विचारा - मी मुसंडी मारली तर फायदा कुणाला आणि किती? मी कायदा पाळला तर फायदा कुणाला आणि किती?</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: left;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both;"><br /></div></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><iframe allowfullscreen='allowfullscreen' webkitallowfullscreen='webkitallowfullscreen' mozallowfullscreen='mozallowfullscreen' width='320' height='266' src='https://www.blogger.com/video.g?token=AD6v5dxgglPF5K3UoSsLS0bpJ3CP5Wl0hReRFH1D-4uR-RPIa39P7sVzse1bRJAusfbQxwioqILXwQYbU39T3yAZ-g' class='b-hbp-video b-uploaded' frameborder='0'></iframe></div><br /> <p></p>Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-26726947798281920702023-07-04T08:21:00.003+05:302023-07-04T08:21:44.259+05:30 "अस्सल सांस्कृतिक"<p> "अस्सल सांस्कृतिक"</p><p>=============</p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p>मानववंशशास्त्र हा माझ्या अत्यंत आवडीचा विषय! समाजातील, संस्कृतीमधील बदलांची निरीक्षणे करायला मला आवडते.</p><p><br /></p><p>नुकताच ब-याच वर्षांनी पुण्यातल्या एका "अस्सल सांस्कृतिक" कार्यक्रमाला गेलो होतो. "अस्सल सांस्कृतिक" कार्यक्रम हे पुण्यातल्या एखाद्या पेठेत मंगल कार्यालयातच असतात. सदाशिव किंवा शनिवार पेठेतील कार्यक्रम भौगोलिक माहात्म्यामुळे अस्सलतेमध्ये काकणभर सरसच असतात. लग्न आणि मुंजीनंतर पुरस्कार समारंभ आणि मग व्याख्यान सहसा "अस्सल सांस्कृतिक" कार्यक्रमात मोडतात.</p><p><br /></p><p>कोणत्याही "अस्सल सांस्कृतिक" कार्यक्रमाला चहापान असेल तर जरा कार्यक्रमाचे गांभीर्य वाढते आणि चहाबरोबर बिस्किटे असली तर मग विचारू नका. नदी अलिकडच्या (पश्चिम पुण्यातील) काही उच्चभ्रू संस्थामध्ये चहापाना बरोबर भजी पण मी खाल्लेली आहेत. तात्पर्य, चहापान हे त्या कार्यक्रमाला यशस्वी करण्यासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावते.</p><p><br /></p><p>परवाच्या "अस्सल सांस्कृतिक" कार्यक्रमात चहाचे पिंप दिसले तेव्हा मला हायसे वाटले. मग बिस्किटांचे ताट आले तेव्हा मी लगेच त्या दिशेने मुसंडी मारली आणि हक्काची बिस्किटे ताब्यात घेतली. </p><p><br /></p><p>पण तेव्हा मला एक धक्का बसला. चहापानातील चहाचे कप चिनीमातीचे जाऊन आता कागदी आले आहेत. पण इथपर्यंत ठीक आहे. पण त्या कपाचा आकार आता "घोटभर" म्हणण्या इतका पण राहीला नाही हे वास्तव अस्वस्थ करणारे होते.</p><p><br /></p><p>यानंतर मात्र पुढे काय वाढून ठेवले आहे, या चिंतेने माझ्यातला मानववंशशास्त्रज्ञ व्यथित झाला. भविष्यात पूजेच्या पळीने लवकरच चहा तीर्थासारखा उपस्थितांना दिला जाणार असे चित्र डोळ्यासमोर तरळू लागले. </p><p><br /></p><p>पुणेरी "अस्सल सांस्कृतिक" कार्यक्रमातील चहापान हा अलौकिक घटक मूळ स्वरूपात टिकविणे प्रत्येक अस्सल पुणेकराचे आद्य कर्तव्य आहे...</p><p><br /></p><p><br /></p><p>-राजीव उपाध्ये</p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p>Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-20184838117553596372023-06-24T07:49:00.002+05:302023-06-24T07:49:31.897+05:30 जननेंद्रिये<p> <span style="background-color: white; color: #050505; font-family: inherit; font-size: 14px; white-space: pre-wrap;">जननेंद्रिये</span></p><div class="xdj266r x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs x126k92a" style="animation-name: none !important; background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0px; overflow-wrap: break-word; transition-property: none !important; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;">======</div></div><div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a" style="animation-name: none !important; background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; transition-property: none !important; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;">राजीव उपाध्ये (जून २०२३)</div></div><div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a" style="animation-name: none !important; background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; transition-property: none !important; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;"><span style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;"><a style="animation-name: none !important; color: #385898; cursor: pointer; font-family: inherit; transition-property: none !important;" tabindex="-1"></a></span>सध्या अचानक फेसबुकवर सेक्सटॉइजच्या जाहिराती मुबलक दिसू लागल्या आहेत. हा अचानक बदल "सनातनी" मानसिकतेला कितपत झेपेल माहित नाही. पण मला तो संस्कृतीच्या स्थित्यंतरात महत्त्वाचा वाटतो...</div></div><div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a" style="animation-name: none !important; background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; transition-property: none !important; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;">जननेंद्रियांविषयी लज्जा, तिरस्कार किंवा घृणा जगभर सापडते. हे एक acquired behavior आहे. मनुष्यप्राणी सभोवतालच्या निरीक्षणातून किंवा अनुभवातून योग्य काय आणि अयोग्य काय हे शिकत जातो. हे योग्य/अयोग्य त्या त्या समूहापुरतेच मर्यादित असते, याचे भान सहसा सर्वसामान्य व्यक्तीला नसते. जो समूह ताकदवान असतो, तो आपल्या योग्य/अयोग्यतेच्या कल्पना इतरांवर लादतो. भारतीय संस्कृती याला अपवाद नाही. पण भारतीय संस्कृतीमध्ये जननेंद्रियांची पूजा पण होते. हा परस्पर विरोध गमतीदार आहे. </div></div><div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a" style="animation-name: none !important; background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; transition-property: none !important; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;">पण जगभर मात्र एक मोठा वर्ग जननेंद्रियांविषयी नकारात्मक भावनातून मुक्त झालेला दिसतो. तसेच नग्नतेविषयी उदार दृष्टीकोन बाळगतो. मानवी जननेंद्रिये मोठ्या प्रमाणात कलाविष्काराचा (१,२, ३) विषय बनलेली दिसतात. teatro oficina या एका प्रसिद्ध नाटक कंपनीच्या एका नाटकात एक पात्र स्टेजवर हस्तमैथून करते. तर दूस-या एका नाटक कंपनीच्या एका ऑपेरात १२० पूर्णनग्न पात्रे गायन करतात! मला या कलाकारांच्या धाडसाचे कौतूक वाटते. </div></div><div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a" style="animation-name: none !important; background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; transition-property: none !important; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;">याच बरोबर जननेंद्रियांच्या आकारातील खाद्यपदार्थांची रेलचेल अनेक देशांत दिसून येते. पुरुष जननेंद्रियांच्या आकारातील बेकरीपदार्थ, आईस्क्रीम किंवा मिठाया इ० जपानपासून फ्रान्सपर्यंत अनेक युरोपीअन देशात दिसून येतात. </div></div><div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a" style="animation-name: none !important; background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; transition-property: none !important; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;">काल "मास्टरशेफ" या जगप्रसिद्ध पाकस्पर्धेत बैलांच्या जननेंद्रियांपासून (Bull's penis Pho) बनवलेला पदार्थ pressure test साठी निवडलेल्या स्पर्धकांना करायला सांगितला होता. हा पदार्थ चीन, व्हिएतनाममध्ये (४) एक delicacy म्हणून बनवला जातो. स्पर्धकांमध्ये असलेल्या एका मराठी महिलेने कोणताही थयथयाट न करता हा पदार्थ बनविण्याचे आह्वान स्वीकारले. या पार्श्वभूमीवर आपल्याकडे उर्फी जावेदच्या फॅशनमुळे उडवली गेलेली धूळ आठवली आणि हसू आले.</div></div><div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a" style="animation-name: none !important; background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; transition-property: none !important; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;">१. <span style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;"><a class="x1i10hfl xjbqb8w x6umtig x1b1mbwd xaqea5y xav7gou x9f619 x1ypdohk xt0psk2 xe8uvvx xdj266r x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r xexx8yu x4uap5 x18d9i69 xkhd6sd x16tdsg8 x1hl2dhg xggy1nq x1a2a7pz xt0b8zv x1fey0fg" href="https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-judith-bernsteins-penis-paintings-stick-man?fbclid=IwAR1lvRzUBueKV8gOOc_Y8QihOljREU-KPdXiOGmY3VommQzwh3CgGOxapuk" rel="nofollow noreferrer" role="link" style="-webkit-tap-highlight-color: transparent; animation-name: none !important; background-color: transparent; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; box-sizing: border-box; cursor: pointer; display: inline; font-family: inherit; list-style: none; margin: 0px; outline: none; padding: 0px; text-align: inherit; text-decoration-line: none; touch-action: manipulation; transition-property: none !important;" tabindex="0" target="_blank">https://www.artsy.net/.../artsy-editorial-judith...</a></span></div><div dir="auto" style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;">२. <span style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;"><a class="x1i10hfl xjbqb8w x6umtig x1b1mbwd xaqea5y xav7gou x9f619 x1ypdohk xt0psk2 xe8uvvx xdj266r x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r xexx8yu x4uap5 x18d9i69 xkhd6sd x16tdsg8 x1hl2dhg xggy1nq x1a2a7pz xt0b8zv x1fey0fg" href="https://www.rt.com/news/424029-giant-penis-artwork-sweden/?fbclid=IwAR1lvRzUBueKV8gOOc_Y8QihOljREU-KPdXiOGmY3VommQzwh3CgGOxapuk" rel="nofollow noreferrer" role="link" style="-webkit-tap-highlight-color: transparent; animation-name: none !important; background-color: transparent; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; box-sizing: border-box; cursor: pointer; display: inline; font-family: inherit; list-style: none; margin: 0px; outline: none; padding: 0px; text-align: inherit; text-decoration-line: none; touch-action: manipulation; transition-property: none !important;" tabindex="0" target="_blank">https://www.rt.com/news/424029-giant-penis-artwork-sweden/</a></span></div><div dir="auto" style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;">३. <span style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;"><a class="x1i10hfl xjbqb8w x6umtig x1b1mbwd xaqea5y xav7gou x9f619 x1ypdohk xt0psk2 xe8uvvx xdj266r x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r xexx8yu x4uap5 x18d9i69 xkhd6sd x16tdsg8 x1hl2dhg xggy1nq x1a2a7pz xt0b8zv x1fey0fg" href="https://www.etsy.com/dk-en/listing/1408844179/d3-canvas-print-of-original-painting?ga_order=most_relevant&ga_search_type=all&ga_view_type=gallery&ga_search_query=penis%20painting&ref=sr_gallery-1-17&frs=1&sts=1&organic_search_click=1&fbclid=IwAR2qabo02Qr19yaDhNtLXdsZomL6Q9K3nEpWo54OHmgZpb1HJubb9ZSyS_Y" rel="nofollow noreferrer" role="link" style="-webkit-tap-highlight-color: transparent; animation-name: none !important; background-color: transparent; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; box-sizing: border-box; cursor: pointer; display: inline; font-family: inherit; list-style: none; margin: 0px; outline: none; padding: 0px; text-align: inherit; text-decoration-line: none; touch-action: manipulation; transition-property: none !important;" tabindex="0" target="_blank">https://www.etsy.com/.../d3-canvas-print-of-original...</a></span></div><div dir="auto" style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;">४. <span style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;"><a class="x1i10hfl xjbqb8w x6umtig x1b1mbwd xaqea5y xav7gou x9f619 x1ypdohk xt0psk2 xe8uvvx xdj266r x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r xexx8yu x4uap5 x18d9i69 xkhd6sd x16tdsg8 x1hl2dhg xggy1nq x1a2a7pz xt0b8zv x1fey0fg" href="https://l.facebook.com/l.php?u=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3D912Fc1Yq6i0%26fbclid%3DIwAR0xZKnJMWkzSHP_9M7TzEX6I-DdWZjFIUk2jqsqqs7ExT9kSyzVA5OB-ds&h=AT1Nw6EvWAQ2Ckyrm7Sep-fZTekhHF_RZq0juTTao494QZ3e2Zkw6mdaE7VvWjFVPowjw8u8POqJOUldr_TwRqlaKN7tuT80yJZ5nuqYDWsdxJK1gWlCjUnoWT5ECfw00Yh60QjsOyqJvUYH&__tn__=-UK-R&c[0]=AT2szA_fa4n2i0JlpoVW4zJC3AJ3qqMjj7l3HlB2lbMTEuRVu0SiMXVxWGgVk7vMmgxV3hQ3MjzmQ-B_c7c9bCzu9vW4Uzg62c6GpPxHF8OWPe5h_AvnXiteUK9vwyMlDf4QSlPni0-Aq63nM_pTs3w0YXzonUSi26U8ChkIo_x5_FmSA9GvBw" rel="nofollow noreferrer" role="link" style="-webkit-tap-highlight-color: transparent; animation-name: none !important; background-color: transparent; border-color: initial; border-style: initial; border-width: 0px; box-sizing: border-box; cursor: pointer; display: inline; font-family: inherit; list-style: none; margin: 0px; outline: none; padding: 0px; text-align: inherit; text-decoration-line: none; touch-action: manipulation; transition-property: none !important;" tabindex="0" target="_blank">https://www.youtube.com/watch?v=912Fc1Yq6i0</a></span></div></div>Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-68226192815101408432023-06-10T13:59:00.001+05:302023-06-10T13:59:03.645+05:30 सत्त्वपरीक्षा<p> सत्त्वपरीक्षा</p><p>========</p><p><br /></p><p>-राजीव उपाध्ये</p><p><br /></p><p>आयुष्यात सहनशीलतेची परीक्षा घेणारे प्रसंग तुम्ही कसे हाताळता? अशा प्रसंगात आपले कोण आणि परके कोण हे मात्र नक्की समजतात.</p><p><br /></p><p>गेल्या वर्षी याच महिन्यात अपर्णाने (बायकोने) स्विगीवरून भेळ मागवली आणि एकदोन दिवसात हळूहळू तिची तब्येत बिघडायला सुरुवात झाली. प्रथम मळमळ आणि पोट बिघडणे ही सामान्य लक्षणे होती आणि प्राथमिक उपचारांनी बरे वाटेल, अशी अपेक्षा होती. पण नंतर लक्षणांची तीव्रता वाढून अपर्णाला ताप भरला. सुरुवातीला ताप साधा वाटला पण तो वाढला आणि त्यात अपर्णाचे बोलणे असंबद्ध होऊ लागले आणि ऑक्सीमिटरवर ऑक्सीजनची पातळी बघितली, तेव्हा मात्र मी घाबरलो आणि तिला हॉस्पिटलमध्ये जाऊ या, असे सुचवले. अपर्णाला हॉस्पिटलमध्ये ॲडमिट व्हायचे नव्हते कारण घरातलं सगळं रूटीन बिघडेल, असा त्या अवस्थेत तिचा युक्तिवाद होता. </p><p><br /></p><p>खालावलेली ऑक्सीजन पातळी आणि असंबंद्ध बोलणे यामुळे मी पूर्णपणे हादरलो होतो आणि उशीर करणे माझ्या अंगलट येऊ शकले असते. शक्य तेव्हढ्या शांतपणे मी तिला पटवायचा प्रयत्न केला पण तो फोल ठरला. हळूहळू माझा धीर सुटायला लागला आणि मग मी नाईलाज झाला तेव्हा आवाज चढवला. खूप थयथयाट केला तेव्हा अपर्णा हॉस्पिटलमध्ये यायला तयार झाली. हॉस्पिटलमध्ये चाचण्या केल्यावर साधी कावीळ असे निदान झाले आणि डॉक्टरांच्या अपेक्षेप्रमाणे ताप २-३ दिवसात निघाला पण.) पण मुद्दा असा आहे की माझा थयथयाट त्यावेळेला कुणी रस्त्यावर ऐकला असता तर या बाईचा नवरा हिला किती छळतो, असा प्रश्न अनेकांना पडला असता. पण त्या अगोदर मी बराचवेळ शांतपणे समजावून सांगण्याचा केलेला प्रयत्न रस्त्यावर कुणाला कधीच कळला नसेल.</p><p><br /></p><p>माझ्या सहनशक्तीची पराकोटीची परीक्षा मी माझ्या आईच्या मेनोपॉजमध्ये दिली. </p><p><br /></p><p>८६ साली वडील गेल्यानंतर आईची तब्येत हळूहळू ढासळायला सुरुवातीला झाली. भविष्याविषयीच्या अनेक स्वप्नांवर पाणी अगोदरच पडले होते. जे काही करायचे ते पुण्यात राहूनच करावे लागणार होते. "आईला सोडून दे" असे सांगणारे काही महाभाग मला तेव्हा भेटले. त्यांचे ऐकले असते तर नक्की काय आणि किती साधले असते, हे ठरवणे आता अवघड आहे. पण आईकडच्या नातेवाईकांनी मात्र मला कच्चे सोलून खाल्ले असते, हे मात्र नक्की...</p><p><br /></p><p>आईच्या तेव्हाच्या मानसिक स्थितीला काही मानसिक आघातांची किनार होती, तसेच एका सुपरस्टीशनची पण त्याला किनार होती (माझ्या आयुष्यात ज्यांनी माती कालवली त्यात ज्योतिषांचा सहभाग खूप आहे). लायकी असून आपले आयुष्य वाया गेले, ही आईची भावना त्यात प्रमूख होती (हा त्यातला खरा तथ्याचा भाग. आईला जवळून ओळखणारे सर्व हे निर्विवाद मान्य करायचे.). तिचं सगळं वैफल्य माझ्यावर निघत होते. एकूलता एक असण्याचा हा दोष...</p><p><br /></p><p>आज उशीरा का होईना मला आयुष्यातल्या बहुतेक सर्व प्रश्नांची उत्तरे मिळाली असल्याने retrospectively आईला समजून घेता येते, पण तेव्हा मात्र मी एका वणव्यात सापडलो होतो. तेव्हाचे मित्र तर असून नसल्यासारखे होते (आई तेव्हाही त्यांना "हे तुझे फक्त सुखाचे सोबती" असे म्हणायची. प्रत्यक्षात ते सुखाचे सोबती तरी होते का असा प्रश्न आता पडतोच). पण मनातली घालमेल बोलून दाखवायला दूर्दैवाने एकही योग्य जागा नव्हती. </p><p><br /></p><p>मला जेव्हा हे असह्य होई तेव्हा मी आमच्या तेव्हाच्या फॅमिली डॉक्टरांना भेटायचो. मग त्या मला Restyl घ्यायला सांगायच्या किंवा "आईला सायकियाट्रिस्टकडे घेऊन जा" म्हणून थंडपणे सांगायच्या. पण आईचे वागणे असे का आहे याबद्दल एक अवाक्षर त्या बोलल्या नाहीत. मी दोन सायकियाट्रिस्टकडे तिला घेऊन पण गेलो. पण अशा पेशंट बरोबर रॅपो निर्माण करणे ही डॉक्टरांची प्राथमिक जबाबदारी आहे. त्यात ते सपशेल अपयशी ठरले. आज मला त्यांची आठवण झाली की पायातली चप्पल काढावीशी वाटते. पण दिवसामागून दिवस जात होते. अधूनमधून आईची मनस्थिती खूप छान असायची. माझं संस्कृत तिच्यापेक्षा चांगलं होतं, याचा तिला अभिमान होता. तिने दिलेला वाचनाचा आणि पाठांतराचा किडा मी जोपासला याचा पण तिला अभिमान होता. मी पुस्तकांची चळत घेऊन आरामखुर्चीत वाचत बसलो की तिला भारी कौतूक वाटायचे. मुलांनी आईवडीलांच्या पुढे गेलेच पाहिचे, हे आईने माझ्यावर मनावर बिंबवलेले महत्त्वाचे तत्त्व. त्याच सुमारास माझ्या संगणकीय संगीतावरील कामाला भरपूर प्रसिद्धी मिळाल्याने अधूनमधून ती सुखावायची, पण ते सुख फार काळ टिकत नसे. </p><p><br /></p><p>असंच एकदा आईच्या मानसिक स्थितीने कमालीचा तळ गाठला होता आणि माझ्या आय० आय० टी० मधल्या एका डॉक्टर मित्राचा मला फोन आला की तो पुण्यात आहे आणि त्याला मला भेटायचे होते. आय० आय० टी० मध्ये मला जे काही थोडे चांगले मित्र मिळाले, त्यात हा एक होता. त्याची आई त्याच्या लहानपणी गेली होती आणि तरीही तो डॉक्टर झाला आणि आय० आय० टी० मध्ये एम०टेक० करायला आला, याचे माझ्या आईला खूप अप्रूप होते. आई त्याची वरचेवर चवकशी करायची. आम्ही विद्यापीठात भेटलो, तेव्हा त्याने आईची चौकशी केली तेव्हा माझा चेहेरा कावराबावरा झाला आणि मी उत्तर देण्याचे टाळू लागलो. मग त्याने खोदूनखोदून चवकशी केली आणि मला म्हणाला, "मी आजच संध्याकाळी तुझ्या आईला येऊन बघतो". मी अतिशय हताशपणे त्याला "हो" म्हटले. </p><p><br /></p><p>त्या दिवशी आम्ही दोघेजण एकत्र घरी गेलो आणि आईची ओळख करून दिली. "हा डॉक्टर गौतम! माझा हॉस्टेल मधला मित्र! तुला भेटायला आला आहे". आईचा चेहेरा किंचित उजळला. त्याने आईशी गप्पा मारता मारता तब्येतीची चौकशी करायला सुरुवात केली आणि मी चहा करायला आत गेलो. चहा आणि गप्पा झाल्यावर गौतम म्हणाला, "चल जरा पाय मोकळे करून येऊ. मग त्याने मला सांगितले की आईची परिस्थिती भयानक वाईट आहे कारण तिचा "मेनोपॉज" चालू आहे. त्या दिवशी आयुष्यात मला १ल्यांदा मेनोपॉज हा शब्द मला समजला आणि आईला काय होत आहे, हे समजले.</p><p><br /></p><p>डॉक्टर गौतम म्हणाला, "तुला ताबडतोब आईला चांगल्या गायनेकॉलिस्ट किंवा सायकियाट्रिस्ट्कडे घेऊन जावे लागेल." मग मी त्याला माझे सायकियाट्रिस्ट्चे आलेले अनुभव सांगितले. परिस्थिती कठिण बनली होती. त्यावर डॉ० गौतमने मला सुचविले की मी आमच्या फॅमिली डॉक्टरांना परत भेटावे आणि त्यांना आमच्या भेटीत काय झाले हे सांगावे. गरज पडल्यास त्याने परत पुण्याला येऊन डॉक्टरांना भेटायची तयारी दाखवली. सुदैवाने ती वेळ आली नाही. मात्र यानंतर आमच्या फॅमिली डॉक्टरांनी त्यांची हटवादी भूमिका सोडली आणि मला एक मार्ग सूचवला. पुढे त्याचा ब-याच प्रमाणात मला उपयोग पण झाला. अधूनमधून त्या मला "आईचा फूल बॉडी चेक-अप करून घे" असा आग्रह करायच्या, पण आईला ते मान्य नसे. "उद्या काही निघाले आणि मी अंथरूणाला खिळले तर तुझ्या लग्नाचे कोण बघेल?" असा आईचा मला प्रश्न असे आणि माझ्याकडे त्याचे उत्तर नसे...</p><p><br /></p><p>पुढे त्याच परिस्थितीमध्ये माझे लग्न झाले आणि आईच्या ढासळेल्या तब्येतीचा/व्यक्तीमत्त्वातील बदलाचा परिणाम माझ्या वैवाहिक आयुष्यावर पण व्हायचा तो झाला. एका प्रसंगानंतर आई अचानक भयानक मलूल होऊ लागली. हे मलूल होणे इतके विचित्र होते की मला काय करावे करेना ते कळेना. एक दिवस मात्र हद्द झाली. आईला पातळ नीट नेसता आले नव्हते. मी तिला सांगितले, तेव्हा ती ते स्वीकारायला तयार नव्हती, आणि तशीच बाहेर जायला निघाली, तेव्हा मी घाबरलो आणि अक्षरश: आरडओरडा, आदळआपट करून तिला थांबवले. लगेच आमच्या फॅमिली डॉक्टरांना फोन केला. त्यांनी तिला ताबडतोब हॉस्पिटलमध्ये न्यायला सांगितले. त्या परिस्थितीमध्ये मी आईला ब-याच प्रयत्नानंतर कसेबसे जोशी हॉस्पिटलमधे नेले. प्राथमिक चाचण्यानंतर तातडीचा एम०आर०आय० स्कॅन केला तेव्हा निदान झाले - "शेवटच्या स्टेजचा rapidly advancing ग्लायोमा!"</p><p><br /></p><p>आईच्या शेवटच्या दिवसात सख्खा मामा अमेरीकेहून, सख्खी मावशी नाशिकहून धावून आले. आईच्या ऑपरेशनच्या वेळी आजीने आईकडच्या सर्व नातेवाईकांची फौज उभी केली. एके दिवशी जोशी हॉस्पिटलमधे रात्री मामाने आईवर झालेल्या मानसिक आघातांबद्दल मला सविस्तर सांगितले (मानसिक आघात हे कॅन्सरचे एक प्रमुख कारण असतात असे मला पुढे सिप्ला कॅन्सर सेंटरमध्ये लावलेल्या पोस्टरमुळे आणि डॉक्टर बावडेकरांच्या आत्मचरित्रामुळे समजले). पण तोपर्यंत उशीर झाला होता. ते अगोदरच सांगितले असते तर आमचे नाते वेगळे आणि समृद्ध झाले असते पण आता जर-तर ला काही अर्थ नाही. </p><p><br /></p><p>हे सर्व आज लिहायचे कारण - सत्त्वपरिक्षेच्या प्रसंगात सहनशीलता संपते, मग काहीही करून उद्दीष्ट साधायचे असते. उंटावरून शेळ्या हाकणारा समाज फक्त आपल्याला दूषणे देण्यासाठी असतो. </p><p><br /></p>Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-31045902561578451332023-06-01T09:25:00.000+05:302023-06-01T09:25:00.337+05:30*प्लास्टीक पिशव्या, सामाजिक जबाबदारी आणि कायद्याचा बडगा*<div class="xdj266r x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs x126k92a" style="animation-name: none !important; background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0px; overflow-wrap: break-word; transition-property: none !important; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="animation-name: none !important; font-family: inherit; transition-property: none !important;"><br /></div></div>मी गेले अनेक महिने कुत्र्यांच्या मानवीकरणाचा (domestication) निरीक्षणात्मक अभ्यास करत आहे. जगभरच्या पाळीव कुत्र्यांची असंख्य निरीक्षणे केल्यावर काही आश्चर्यकारक गोष्टी लक्षात आल्या. पाळीव कुत्र्यांची अस्तित्वाची लढाई न्यूनतम असते. मालकाने अन्न आणि सुरक्षेची महत्त्वाची गरज भागवल्यामुळे कुत्री मालकाशी जुळवून घेतात. तसेच जेव्हा प्रेत्येक आज्ञापालनाचे काही ना काही बक्षिस मिळते, तेव्हा त्या आज्ञा निमूटपणे स्वीकारल्या जातात (प्रत्येक कुत्र्याचा स्वभाव वेगळा असतो आणि जनुकीय रचना वेगळी असल्याने थोडे इकडेतिकडे होऊ शकते) *पण केवळ योग्य वेळी योग्य बक्षिस दिल्याने, भावनिक आणि इतर गरजा पूर्ण झाल्याने कुत्री मानवी वर्तनाच्या किती जवळ जाऊ शकतात, याचे अत्यंत उत्तम उदाहरण म्हणजे चिनी पुडल जातीचे श्वान. भविष्यात जनुकीय अभियांत्रिकीमुळे चिनी लोक या कुत्र्यांना माणसाप्रमाणे कदाचित बोलायला पण शिकवतील पण तो भाग वेगळा...<div> <br />हे सांगायचे महत्त्वाचे कारण असे पाळीव कुत्र्यांचा जगण्याचा संघर्ष जसा न्यूनतम पातळीवर आणता येतो, तसा माणसांचा जगण्याचा संघर्ष फार थोड्या व्यक्तींमध्ये न्यूनतम पातळीवर येतो. सहसा समाधानी माणसे थोडीफार जबाबदारीने वागताना दिसतात. विचार करा, *माणसाची पालनकर्ती राज्यव्यवस्था माणसाच्या प्रत्येक योग्य वर्तनाबद्दल कधीही शाबासकी देत नाही*. पण कुत्र्यांना मात्र प्रत्येक योग्य वर्तनाबद्द्ल शाबासकी मिळते. कदाचित असे बक्षिस देणे माणसाला आर्थिकदृष्ट्या परवडणार नाही. पण ज्या संस्कृतीमध्ये ताबडतोब, याच जन्मात जिथल्या तिथे बक्षिस मिळते तिथे मनुष्याने देदीप्यमान प्रगती केली आहे (उदा० भांडवलशाही देश, युरोपिअन संस्कृती). <br /><br />भारतीय संस्कृतीचे दूर्दैव असे की असे बक्षिस मेल्यानंतर देण्याचे आश्वासन देते. बहुसंख्य भारतीय समाज जबाबदारीने वागत नाही याची खरी गोची हीच आहे. कुणाला पटो अथवा न पटो. <br /><br />- राजीव उपाध्ये</div>Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-7605841576754511502023-05-20T16:26:00.003+05:302023-06-01T09:39:28.885+05:30 Killer Instinct<p><br /></p>Killer Instinct<br /> ==========<br /><br />-- राजीव उपाध्ये<br /><br />चार्वी शाळेत असताना मी अनेक वेळा तिला शाळेतून आणायला जायचो. शाळा सुटायच्या वेळेला काही निरीक्षणे करून मी माझ्या पुरताच एक सिद्धांत मांडला होता. तो असा की शारीरिक चापल्य आणि बौद्धिक चापल्य यांचा घनिष्ठ संबंध असतो. - शाळा सुटल्यावर काही मुले सुसाट गेट मधून बाहेर येत असत. ही सुसाट मुले अभ्यासात पण सुसाट होती, असे माझे निरिक्षणांती मत बनले होते. आमच्या मॅडम सुसाट नव्हत्या आणि अति रेंगाळणार्या पण नव्हत्या. त्या "वेल टू डू" वर्गात मोडणा-या होत्या. मी विषारी स्पर्धेच्या वातावरणात वाढल्यामुळे killer instinct चे महत्त्व ओळखून चार्वीला "सुसाट" करण्याचे तूफान प्रयत्न केले, पण ते एका मर्यादेपर्यंतच यशस्वी ठरले.<br /><br />चार्वीच्या शाळेने विषारी स्पर्धा खुडायचे काम मुळापासून केले. "Killer instinct" हेच अंतिम सत्य मानणार्या मला (आणि अधूनमधून अपर्णाला) चार्वीच्या शाळेचा खूप राग यायचा. दर ६ महिन्यांनी आम्ही शाळा बदलायचे मनसूबे रचायचो. पण शाळा बदलणे, हे हॉटेल बदलण्यासारखे सोपे नसल्यामुळे मग तो बेत मग रहित व्हायचा. <br />आज चार्वी आय० आय० टी० मध्ये आणि अमेरिकेत गेली नाही याचे अजिबात दू:ख नाही. उलट तिला अमेरिकेचे आकर्षण अजिबात नाही याचे जास्त कौतूक वाटते. तिला मी अलिकडे विचारले - "How you will describe Scottish culture in one sentence?". ती उत्तरली - "Baba, live and let live". आज तिच्या तिकडच्या मित्रमैत्रीणी चार्वीने तिकडे परत यावे म्हणून प्रयत्न करतात, तेव्हा मला बाप असूनही स्वत:च्या मुलीचा हेवा वाटतो. मी तिच्या इतका नशीबवान नाही. अनेक जुनी मित्रमंडळी आणि "मास्तरडे" अजुनही माझ्याकडे तुच्छतेनेच बघतात... <br /><br />हे सगळं आज लिहायचं कारण म्हणजे नुकतंच आय० आय० टी० मुंबई ने मुलांवरील ताण कमी करण्यासाठी दोन कोर्सेस कमी करण्याचे स्वागतार्ह पाऊल उचलल्याचे वाचले. याचे परिणाम दिसायला बराच वेळ जाईल पण परिणाम टिकाऊ असेल. Killer instinct ला अवाजवी महत्त्व देण्याच्या नादात अनेकदा वेगळ्या प्रतीची बुद्धीमत्ता नष्ट होते. वाफेवर अन्न शिजवताना जीवनसत्त्वे आणि पूरक द्रव्ये नष्ट होतात, तसेच काहीतरी. स्वत:च्या मगदूरा प्रमाणे शिकणे यात गैर काही नाही, याची आय० आय० टी० ने दखल उशीरा घेऊन फार नुकसान झाले आहे. Better late than never!Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-85353033072169238552023-01-16T10:05:00.001+05:302023-01-16T10:05:11.905+05:30 उर्फी जावेद आणि तिचे अंगप्रदर्शन<p>उर्फी जावेदच्या (त्या अगोदर दीपिका पदुकोण, रणवीर यांच्या "स्वैराचारा"वर जी धूळ उडवली जात आहे. त्याबद्दल लिहावं की नाही त्याबद्दल मला निश्चित ठरवता येत नव्हतं. </p><p>उर्फी जावेदच्या मागे लागलेल्या चित्रा वाघ यांनी घेतलेले मुख्य आक्षेप असे आहेत (आधार त्यांच्या मुलाखतींचे विविध व्हिडीओ)</p><p>० सार्वजनिक ठिकाणी उत्तानपणा ही विकृती</p><p>० निष्पाप मुली विकृतांच्या शिकार</p><p>० फॅशनच्या नावाखाली कमी कपडे इ० इ० </p><p>० शिवाजी महाराजांच्या राज्यात हे काय चालले आहे</p><p><br /></p><p>आता वरील चार पैकी प्रथम तिन्ही मुद्द्यांचा लसावि काढला तर त्यात उर्फीच्या अर्धनग्नतेला श्रीमती वाघ यांचा आक्षेप आहे असे वाटते. या आक्षेपातले तथ्य निश्चित करण्यासाठी नग्नतेबद्दल काही गोष्टी तपासूया.</p><p> </p><p>अलिकडेच काही वर्षांपूर्वी सध्याच्या सरकारने पोर्न वेबसाइटवर एक धडक मोहिम चालवून ते बंद करायचा धाडसी निर्णय घेतला. पण ते बंद झाल्याने पोर्नोग्राफी बंद झाली नाही की या देशातली उपलब्धता कमी झाली नाही. उद्या उर्फी जावेदला तुरूंगात टाकले तरी लैंगिक भावनांना उत्तेजन देणारे असंख्य स्रोत तसेच चालू राहणार आहेत. निर्भयाच्या आरोपींना फाशी देऊन बलात्कारांमध्ये यत्किंचितही फरक पडलेला नाही. </p><p><br /></p><p>कोणत्याही वर्तनाच्या योग्यायोग्यतेची चिकीत्सा मर्यादित पटलावर न होता व्यापक पटलावर होणे हे कधीही श्रेयस्कर असते. उदा० एखाद्या औषधाचा परिणाम तपासण्यासाठी अभ्यासलेला समूदाय (नमूना) जर लहान असेल तर निष्कर्ष एकांगी आणि चुकीचे निघतील. पण जर ते मोठा समूदाय घेऊन तपासले तर निष्कर्ष स्वीकारार्ह असण्याची शक्यता असते. </p><p><br /></p><p>अंगप्रदर्शन, नग्नता (वि० सामाजिक नग्नता) हे वर्तन "योग्य किंवा अयोग्य" याचा निर्णय करायचा झाला तर संदर्भपटल व्यापक करण्यासाठी आपल्यापेक्षा प्रगत (आर्थिक, वैचारिक इ० किंवा ज्यांच्या चलनाचे मूल्य रुपयापेक्षा जास्त आहे असे देश) आणि अप्रगत अशा समाजात यासंबंधी कसे बघितले जाते हे तपासणे योग्य ठरेल आणि एक मोठ्ठी गंमत लक्षात येईल...</p><p><br /></p><p>प्रथम आपल्यापेक्षा जगभरच्या अप्रगत समाजाचा विचार करू या. इथे अप्रगत अवस्थेचे वर सांगितलेले निकष लावले तर आदिवासी आणि भटके इ० मनुष्य समुदायात नग्नता/अंगप्रदर्शन हे फारसे निषिद्ध नसल्याचे लक्षात येते. भारतात माझ्या लहानपणी एका विशिष्ट कष्टकरी वर्गातल्या स्त्रिया छाती फक्त पदराने झाकत असत. त्यांच्यात पोलकं वापरण्याची पद्धत नव्हती. या अप्रगत समाजातील नग्नतेने त्यातील स्रियांवर कुणी अत्याचार केल्याचे कधीही कानावर आलेले नाही. </p><p><br /></p><p>आता आपल्यापेक्षा प्रगत समाजात नग्नता/अंगप्रदर्शन यासाठी थोडे कष्ट घेतले तर लक्षात येईल की असंख्य देशात सामाजिक नग्नता ही अजूनही पूर्णपणे सामान्य मानली जाते. जगात सामाजिक नग्नतेला केंद्रस्थानी ठेऊन अनेक उत्सव साजरे केले जातात. पार जपान पासून (कानामारा मात्सूरी) ते ब्राझिल मधल्या कार्निव्हल पर्यंत उत्सवी नग्नतेला समाजमान्यता आहे. फ्रान्समध्ये कॅप द’आग्द हे गाव नग्नपंढरी म्हणून ओळखले जाते. ब्रिटनमध्ये सामाजिक नग्नतेला पार्लंमेंटने कायदा मंजूर करून मान्यता दिली. स्पेन्सर ट्युनिक नावाचा एक प्रसिद्ध फोटोग्राफर सामुदायिक नग्नतेच्या फोटोग्राफीसाठी प्रसिद्ध आहे. त्यांच्या आयकोनिक फोटोग्राफीत सहभागी होण्यासाठी जगभरचे लोक प्रतिक्षा यादीत ताटकळत असतात. ऑस्ट्रेलियाने नुकताच त्याच्यासाठी आपला कायदा बदलला असे वाचनात आले. चित्रपटातील पडद्यावरील नग्नता आपल्या परिचयाची आहे, जी आपण अजूनही पचवू शकलेलो नाही. पण युरोपात नाटकीय (थिएट्रीकल) नग्नता सर्रास आणि सामान्य आहे. स्वीडन आणि स्वित्झर्लंड सारख्या देशात भर गर्दीच्या चौकात, ज्यात सर्वजण पूर्ण नग्न आहेत असे नृत्यप्रयोग दिवसाढवळ्या होतात. याची असंख्य उदा० जालावर उपलब्ध आहेत. आपल्या देशात मात्र धर्मप्रणित नग्नतेला (आणि ती पण पुरुषांच्या) "मान्यता" आहे. खरं तर ही एकप्रकारची लबाडी आहे पण असो.</p><p>ही मी कलात्मक नग्नतेशी संबंधित अतिशय मोजकी आणि माफक उदाहरणे इथे अशासाठी दिली याचे कारण असे की अशा व्यापक पार्श्वभूमीवर नग्नता आणि अंगप्रदर्शन यातील योग्यायोग्यता तपासताना आपला भारतीयांचा भोंगळपणा/लबाडी/दूटप्पीपणा आपोआप उघडा पडतो. जगातील एक मोठा वर्ग नग्नतेने उत्तेजित न होता अत्यंत हेल्दी नजरेने जर बघत असेल तर मग इंचभर उघडे अंग बघून उत्तेजित होणारे आपण भारतीय लोक "विकृत" मानसिकतेचे ठरतो. या सर्वाच्या मूळाशी स्त्रिने "मापात" राहावे, ही प्रवृत्ती असल्याचे मान्य करावे लागेल.</p><p><br /></p><p>लेखाचा समारोप करण्यापूर्वी चित्रा वाघांच्या युक्तीवादातील पोकळपणा उघडकीस आणणे आवश्यक आहे - एक म्हणजे त्यांनी शिवाजी महाराजांना उगाच मधे ओढले आहे असे वाटते. कोणतीही ऐतिहासिक व्यक्ती आज परत जन्मली तर ती व्यापक विचार करून आजच्या जीवनशैलीशी सुसंगत प्रागतिक मूल्ये स्वीकारेल की जुन्या मूल्यांना चिकटून बसेल? दूसरे असे की समजा उर्फी जावेदने आपल्या वर्तनात जर बदल केला आणि स्त्रियांवरील अत्याचार जर चालूच राहीले तर चित्रा वाघ आपली भूमिका बदलणार का? </p><p><br /></p><p>अर्थात मला याचे संयमित उत्तर मिळेल याची अपेक्षा नाही कारण *आक्रस्ताळेपणा आणि निरर्थक थयथयाट* हा सध्याच्या भारतीय समाजाचा स्थायीभाव बनला आहे.</p>Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-80437983178964903532022-06-17T11:54:00.005+05:302022-06-17T11:54:46.339+05:30 गोत्राच्या मूर्खपणा विषयी...<p> गोत्राच्या मूर्खपणा विषयी...</p><p>=================</p><p><br /></p><p>-- राजीव उपाध्ये (जून २०२२)</p><p><br /></p><p>(टीप - या लेखात काही त्रुटी आधळल्यास अवश्य लक्षात आणून द्याव्यात. मी माझ्या जनुकशास्त्रातील तज्ञमित्राना हा लेख दाखवला आहेच. त्यांचा स्पष्ट विरोध नसल्याने त्यांची "मूकसंमती" गृहित धरली आहे. :) ) </p><p><br /></p><p>गोत्र या संकल्पनेचा संबंध अनेक लोकांना जनुकशास्त्राशी लावायला फार आवडतो. "सापिण्ड्य", शुद्धवंश या कल्पनांमुळे लोक असं करायला प्रवृत्त होतात. पण ही कल्पना साध्यासोप्या गणिती तर्कावर तपासायची ठरवली तर पत्त्यांच्या मनो-यासारखी कोसळून पडते. हे कसे ते आता बघू या!</p><p><br /></p><p>अ ही एक व्यक्ती आहे आणि त्या व्यक्तीचे गोत्र क्ष आहे, असं आपण मानू या! </p><p><br /></p><p>अ१ अ२ अ३ अ४ अ५ अ६ अ७ अ८ अ९ अ१० अशी अ ला त्याच्या/तिच्याच लिंगाची मुले झाली असे मानू (म्हणजे अ पुरुष असेल तर अ०, अ१, अ२, अ३ ... पण पुरुषच आहेत). प्रत्यक्षात असे वंशसातत्य राहाण्यासाठी, पुढील प्रत्येक पिढीतील वंशजाचे लग्न होऊन त्यांना त्याच लिंगाचे एक तरी मूल होणे अपेक्षित आहे. पण ही शक्यता अनेक कारणांनी प्रत्यक्षात कमी होते, हे सामान्य बुद्धीच्या व्यक्तीला कळायची अडचण नको. असो.</p><p><br /></p><p>आता अ ही व्यक्ती मूळपुरूष किंवा मूळस्त्री मानली तर पुढच्या पिढीमध्ये "अ"चे जनुक दर पिढीगणिक निम्म्याने कमी होत जाणार (गणिताच्या सोईसाठी प्रत्येक व्यक्तीमध्ये आई कडून अर्धा आणि पित्याकडून अर्धा जनुकीय वारसा येतो. प्रत्यक्षात आईकडून जनुकीय वारसा जास्त येतो). म्हणजेच अ१ मध्ये "अ"चे ५०% जनुक येणार, तर पुढे अ२ मध्ये "अ"चे २५% जनुक येणार तर पुढील पिढ्यामध्ये अ चा जनुकीय वारसा १२.५% (अ३), ६.२५% (अ४), ३.१२५% (अ५), १.५६२५% (अ६), ०.७८१२५% (अ७), ०.३९०६२५%(अ८), ०.१९५% (अ९), ०.०९७% (अ१०) असा कमी कमी होत जातो.</p><p><br /></p><p>या साध्या गणितावरून असे दिसते की साधारणपणे क्ष या गोत्राचा जनुकीय अंश दहाव्या पिढीत फक्त ०.०९७% इतकाच असतो. आता अ ही व्यक्ती आणि तिचे वंशज जर युद्ध, व्यापार किंवा व्यवसाय यासाठी स्थानांतर करत राहीली तर "अ"च्या वंशजांमध्ये इतर ठिकाणचे जनुक मिसळत जातात. हे मिसळलेल्या जनुकांचे एकूण प्रमाण १० व्या पिढीमध्ये १०० - ०.०९७ म्हणजे ९९.९०३% इतके असते. </p><p><br /></p><p>आता धर्मशास्त्रानुसार पुरुषाच्या ७ व्या पिढीमध्ये (मूळ पुरुषाचा जनुकीय अंश ०.७८% असताना) आणि स्त्रिच्या ५ व्या पिढीत (मूळ स्त्रिचा जनुकीय अंश ३.१२५% असताना) सापिण्ड्य संपते किंवा मूळ गोत्राचा रक्तसंबंध संपतो. </p><p><br /></p><p>आता इथे काही विचित्र विसंगती डोके वर काढतात - मातेकडील सापिण्ड्य संपते तेव्हा मातेकडील जनुकीय वारसा पुरुषाकडील सापिण्ड्य संपताना असणा-या जनुकीय वारशाच्या जवळजवळ चौपट असतो. जनुकशास्त्र शास्त्रात dominant genes कल्पना आहे. आता बलिष्ठजनुक जर मातृवंशाकडचे असतील तर मातेच गोत्र बलिष्ठ मानायला हवे पण धर्मशास्त्राला हे विज्ञान कळत नाही. तसेच प्रत्येक पिढी वयाच्या २० ते ३० व्या वयादरम्यान प्रजोत्पादन करते असे मानले तर साधारण २५० वर्षांनी म्हणजे साधारण आठव्या ते दहाव्या पिढीतील व्यक्ती स्थानांतरामुळे तसेच सामाजिक स्थित्यंतरांमुळे पूर्णपणे वेगळी असते! </p><p><br /></p><p>आता आणखी काही मजेशीर गोष्टी ...</p><p><br /></p><p>१. माणसाच्या एका पेशीच्या केंद्रकातील (nucleus) मधले डि०एन०ए पूर्ण उलगडले तर त्याची लांबी २ मी० इतकी भरते. एका व्यक्तीच्या शरीरातील सर्व पेशीमधील सर्व डि०एन०ए पूर्ण उलगडले तर सूर्य ते पृथ्वी हे अंतर ३०० वेळा कापता येईल! (https://www.nature.com/scitable/topicpage/dna-packaging-nucleosomes-and-chromatin-310/)</p><p><br /></p><p>पण एका पेशीत १० पिढीतील पूर्वजाचा अंश शोधायचा झाला तर त्याची लांबी २मी गुणिले ०.०९७ म्हणजे १९.४ सेमी इतकी भरते. ही २३ गुणसूत्रांच्या जोड्यामध्ये विभागल्यावर ८.४३ मि.मि. इतका १० व्या पिढीतील पूर्वजाचा वाटा एका पेशीमध्ये प्रत्येक गुणसूत्रात असतो. </p><p><br /></p><p>आता दहाव्या पिढीतील पूर्वजांची एकूण संख्या किती हे शोधू या! प्रत्येक व्यक्तीला दोन जन्मदाते असतात. एकएक पिढी मागे गेले त्याची संख्या पिढीगणिक दूप्पट होत जाते. </p><p><br /></p><p>२<span style="white-space: pre;"> </span>आईवडील <span style="white-space: pre;"> </span>२**१ (दोनाचा १ला घात) </p><p>(२ x २) <span style="white-space: pre;"> </span>आजीआजोबा<span style="white-space: pre;"> </span>२**२ (दोनाचा २रा घात) </p><p>(२ x २) x २ <span style="white-space: pre;"> </span>पणजी-पणजोबा<span style="white-space: pre;"> </span>२**३ (दोनाचा ३रा घात) </p><p>((२ x २) x २) x २ खापर पणजी-पणजोबा <span style="white-space: pre;"> </span>२**४ (दोनाचा ४था घात) </p><p><br /></p><p>ही शृंखला दहा पिढ्या मागे नेल्यास २ चा १० वा घात म्हणजे १०व्या पिढीतील १०२४ व्यक्ती (५१२ स्त्रिया आणि ५१२ पुरुष) आपल्या जन्मास कारणीभूत ठरतात. म्हणजे ख-या अर्थाने सापिंड्य टाळायचे असेल तर या १०२४ जणांची गोत्रे तपासून ती गोत्रे टाळायला हवीत. आता काही उपजातींमध्ये गोत्र संख्या ही मर्यादित आहे. उदा० चित्पावनांची मूळ गोत्रे १४ आहेत, तर क-हाड्यांची गोत्रे २४ आहेत (देशस्थांच्या एकूण गोत्र संख्येविषयी मला माहिती नाही कारण त्यांची गोत्रावळी कुणी प्रसिद्ध केलेली माझ्या पहाण्यात नाही. एखाद्या देशस्थाने माझे गोत्र अमूक असे सांगितले तर कशाशी तपासून बघायचे, ही समस्या निर्माण होते). म्हणजे जाती प्रेमाच्या हट्टापायी १०व्या पिढीतील या १०२४ व्यक्तीनी जर जातीमध्येच लग्न करायचे ठरवले तर "सापिंड्य" (आणि तदानुषंगिक संततीदोष) काही झाले तरी टाळता येणार नाही. तसेच १०२४ व्यक्ती मध्ये ज्या गोत्राची frequency सर्वात जास्त येईल ते गोत्र सर्वात जास्त dominant आणि प्रभावी ठरेल. पण धर्मशास्त्राला हे विज्ञान कळत नाही. </p><p><br /></p><p>कोणत्याही भटजीबुवाना हे वंशसात्यताचे गणित कळणे केवळ अशक्य आहे. शिवाय प्रश्न विचारणे, चिकीत्सा करणे परंपरेला फारसे रूचत नाही कारण परंपरेचे अस्तित्व धोक्यात येते.</p><p><br /></p><p>हे सर्व करताना असे लक्षात येते जाती सारख्या संकल्पना जनुकीय वारशापेक्षा आचार-विचार, संस्कार, चालीरीती या आधारांवर उभ्या राहील्या आहेत आणि तग धरून आहेत. </p><p><br /></p><p>हे सर्व विश्लेषण केल्यावर शुद्धवंश ही कल्पना आणि त्यावर निर्माण केलेले डोलारे किती तकलादू आणि मूर्खपणाचे आहे, हे कळले तरी या हा उद्योग सत्कारणी लागला असे मी म्हणेन. </p><p> </p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p><p><br /></p>Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-76093840457082655962022-02-07T17:53:00.007+05:302022-02-07T17:53:54.465+05:30एका भेटीची गोष्ट ७ फेब्रु० २०२२<br /><br />एका भेटीची गोष्ट<br /><br />==========<br />-राजीव उपाध्ये ७ फेब्रु० २०२२<br />मला काहीजणांनी आत्मकथा लिही असं सुचवलं आहे. आत्मकथा हे काही साधे सोपे काम नाही. सत्याशी प्रामाणिक राहायचे तर अनेक मर्यादा येतात. रुपकाचा आधार घेतला तर सत्याची तीव्रता कमी होते आणि ते बोथट बनते. शिवाय आपले सत्य पटले नाही की "वेडा ठरवायचे" प्रयत्न होतात, ती डोकेदूखी वेगळीच. उदा० एका जगद्विख्यात आणि मराठी समाजाच्या लाडक्या व्यक्तीच्या घरातील सासू-सुनेच्या वादाचे एकदा माझ्यापुढे प्रदर्शन झाले होते. अशा गोष्टी आत्मकथेत सांगायच्या म्हणजे मोठीच पंचाईतच असते. असो. पण आज अनेक कारणांमुळे राहून गेलेल्या एका प्रसंगाबद्दल लिहायचे आहे. ही आठवण लता मंगेशकरांच्या अंत्यविधीचे प्रसारण बघताना जागी झाली. ती मात्र मी माझ्याबाजूने जशीच्यातशी कोणतेही रुपक न वापरता सांगणार आहे.<div> <br />आज इतक्या वर्षांनी मागे वळून बघितल्यावर विजय भटकर या व्यक्तीबद्दल माझ्या शब्दकोशात एकही चांगला शब्द नाही, असे लक्षात येते. फारच ओढूनताणून सांगायचे झाले तर "नीच" किंवा "हलकट" इतका एकच शब्द या व्यक्तीबद्दल पुरेसा आहे. एखाद्याचे पंख कापायचे आणि उडून दाखव म्हणून सांगायचे ही या माणसाची विकृत खासियत!<br /><br /></div><div>माझे संगणक संगीतामधले काम गुंडाळल्यानंतर माझ्याकडे विजय भटकरांनी एका नव्या प्रकल्पाची जबाबदारी सोपवली. तो प्रकल्प म्हणजे कुमारकोशाचा प्रकल्प. हा प्रकल्प सीडॅकला मिळावा याची जबाबदारी माझ्यावर टाकली होती. पण मी परत एकदा हे आह्वान घ्यायचे ठरवले.<br /><br /></div><div>नंतर या प्रकल्पाच्या निमित्ताने विश्वकोषाचे तेव्हाचे संपादक कै० मे० पुं० रेगे यांच्याशी नियमित भेटीगाठी चालू झाल्या. नंतर आमचा हळुहळु रॅपो पण तयार झाला. विश्वकोशाच्या संगणकीकरणासाठी सरकार उत्सूक असल्याचे रेगे मला वारंवार सांगत असत. <br /><br /></div><div>या प्रकल्पाचा पाठ्पुरावा करत असताना रेगे मला एकदा म्हणाले की, "अरे या शिवसेनेच्या सरकारचे आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचे फार सख्य नाही. तुमची संस्था जर आमच्या सांस्कृतिक खात्याच्या मंत्र्यानी प्रत्यक्ष बघितली तर सरकार अनुकूल निर्णय जास्त लवकर घेईल असे वाटते. आपण नवलकरांना एकदा सीडॅक दाखवूया!" नवलकर तेव्हा महाराष्ट्राचे सांस्कृतिक कार्य मंत्री होते.<br /><br /></div><div>आपल्या प्रकल्पासाठी चक्क एक मंत्री संस्थेत येणार याचा मला भयानक आनंद झाला. मी हर्षातिशयाने सगळ्यांना वेड्यासारखा सांगत सुटलो. पण कदाचित माझी ती चूक ठरली. नंतर मला रेग्यांबरोबर पाठपुरावा करताना आणखी एक नवा विषय मिळाला - नवलकर कधी येणार? <br /><br /></div><div>नंतर रेग्यांनी मात्र एक भेटीची संभाव्य तारीख मला सांगितली. मी ती परत वेड्यासारखी जाहिर केली. पण अचानक ती भेट रद्द झाली. तसं का झालं असावे याचे माझे काही अंदाज आहेत पण त्याविषयी उघड बोलणे योग्य होणार नाही. <br /><br /></div><div>यानंतर मात्र माझ्यावरचा दबाव वाढू लागला- "हे काय झालं? तू तर म्हणत होतास की मंत्री आपल्याला भेट देणार आहेत. कुठे आहेत नवलकर?" या भडिमारामुळे साहजिकच मी पण घायकुतीला आलो. मी माझी अस्वस्थता रेग्यांना बोलून दाखवली, ते मला म्हणाले की "हे बघ मी एकदा तुला प्रमोद नवलकरांकडे घेऊन जाईन. तेव्हा तू त्यांना तुमच्या संस्थेच्यावतीने भेटीचे आमंत्रण दे". <br /><br /></div><div>पुढे माझ्या नशीबाने हा योग लवकरच प्रत्यक्षात आला. या प्रकल्पाच्या निमित्ताने मी रेग्यांना एक परिषद करावी असे सुचविले होते. रेग्यांनी या कल्पनेला उत्साहाने उचलून धरले. सुरुवातीला सीडॅक आणि विश्वकोश निर्मिती मंडळ यांच्या सहयोगाने ही परिषद करायचे ठरले. पण अचानक भटकरांनी यातून काढता पाय घेतला आणि सीडॅक यात सहभागी होऊ शकणार नाही, असे एका मिटींगमध्ये जाहिर केले. मी चमत्कारिक पेचात सापडलो. पण रेग्यांनी माझी अवघड स्थिती ओळखली. ते मला म्हणाले, "हे बघ सीडॅकला सहकार्य शक्य नसले तरी ही परिषद होईलच. आपण तुला एक्स्पर्ट म्हणून बोलवू!". <br /><br /></div><div>पुढे ही परिषद ठरली आणि मला रितसर आमंत्रण पण आले, पण आमंत्रण देताना विजया राजाध्यक्षानी मी कुणाबरोबर पेपर लिहायचा हे परस्पर ठरवून (कुणाच्या तरी सांगण्यावरून हे नक्की) मला तसा जणु आदेशच दिला. या आदेशाने माझा फ्युजच उडाला. मी काळा की गोरा हे या बाईनी बघितले नाही आणि ज्या व्यक्तीशी माझा कसलाही संबंध नाही, त्या व्यक्तीबरोबर पेपर लिहायची सक्ती मला संयोजक कसे काय करू शकतात? तसेच या परिषदेचे कळल्यावर एक प्रसिद्ध भाषाशास्त्रज्ञ मी त्यांच्या "मार्गदर्शना"खाली पेपर लिहावा म्हणून दबाव टाकत होते. ("तू ओरिजिनल पेपर लिहू नको" हे त्यांचे वाक्य मी अजून्ही विसरलो नाही.) मी परत रेग्यांकडे जाऊन चक्क थयथयाटच केला. त्यावर ते मला म्हणाले, की "मी काय करायचे ते बघतो. पण तू स्वतंत्र पणे पेपर लिही." <br /><br /></div><div>पुढे ही कॉन्फरन्स मुंबईला झाली आणि माझा मराठीतला स्वतंत्र पेपर प्रसिद्ध झाला. राज्य मराठी संस्थेने प्रकाशित केलेल्या ग्रंथात तो समाविष्ट पण झाला. <br /><br /></div><div>कॉन्फरन्सचे निश्चित झाले तेव्हा रेगे मला म्हणाले की, "तू मुंबईत येशील तेव्हा मी नवलकरांची अपॉइंटमेंट घेऊन ठेवतो. तुला मी त्यांच्याकडे घेऊन जाईन. मग तू त्यांना सीडॅक भेटीचे आमंत्रण दे. फक्त यावेळी जास्त कुणाला सांगू नको." मी यावेळेला पडत्या फळाची आज्ञा मानून धोका पत्करायचे ठरवले. मी यावेळेला कुणालाच या प्लॅनविषयी सांगितले नाही.<br /><br /></div><div>कॉन्फरन्स संपली आणि दूस-या दिवशी ठरल्या प्रमाणे रेगे मला त्यांच्या लाल दिव्याच्या गाडीमधून प्रमोद नवलकरांच्या बंगल्यावर घेऊन गेले. तो माझा लाल दिव्याच्या गाडीमधला १ला आणि शेवटचा प्रवास... <br />प्रमोद नवलकरांना भेटायला मी अत्यंत साध्या कपड्यात (म्ह० नॉन कॉर्पोरेट वेषात - नो टाय, नो शूज) गेलो होतो. बरोबर कोणतेही अधिकृत निमंत्रण किंवा कागदपत्र नव्हते. प्रमोद नवलकर कचेरीत फोनवर अधिका-यांवर खेकसतच आले. पण रेग्यांना बघितल्यावर त्यांचा पारा उतरला. त्यांनी मी औपचारिक निमंत्रण दिल्यावर कोणताही वेळ न दवडता डायरी बघून एक आठवड्यानंतरचा दिवस सांगितला. मी पण तो मुकाट्याने स्वीकारला. मी लगेचच पुण्याला परतलो. <br /><br /></div><div>रेग्यांनी दिलेल्या "हिण्ट"मुळे मी प्रमोद नवलकरांना भेटलो आणि त्यांना संस्थाभेटीचे आमंत्रण दिले व त्यांनी ते स्वीकारले आहे या विषयी मात्र कुणाशीही बोलायचे नाही असे ठरवले होते. रेग्यांनीच सांगितले होते की "भेट निश्चित झाली की तुला नवलकरांच्या कार्यालयातून अधिकृतपणे निरोप येईल. मगच तू सगळ्यांना सांग." <br />झालं. आठवडा पुढे सरकू लागला आणि निरोप येईना तशी माझ्या मनातली उत्कंठा, दड्पण आणि भीति वाढायला लागली. शेवटी नियोजित दिवसाच्या आदल्या दिवशी संध्याकाळी ४ वाजता मला पुणे जिल्हापरिषद कार्यालयातून फोन आला की "उद्या ठरल्याप्रमाणे मंत्रीमहोदय तुमच्या संस्थेला भेट देतील. तयारीत राहा." <br />मी फोन आदळला पण हर्षातिशयाने. तडक भटकरांचे ऑफिस गाठले आणि त्यांना सांगितले. त्यांचा चेहेरा खाड्कन उतरला आणि बघण्यासारखा झाला होता. ते माझ्या नजरेला नजर देऊ शकले नाहीत. त्यांनी माझ्याकडे न बघता मला विचारले,<br /><br /></div><div>"Who is going to receive him at the airport?"<br /><br /></div><div>मी त्यांच्याकडे प्रतिप्रश्नार्थक नजरेने बघितले. मनातून मला स्वत:ला जायला आवडले असते, पण भीडेखातर गप्प बसलो. कोणत्याही सरकारी संस्थेत यशस्वी व्हायचे म्हणजे पुढे-पुढे करता आले पाहिजे आणि आपण केलेल्या कष्टांचे श्रेय आपण न घेता इतर श्रेयलंपटाना देता आले पाहिजे. मी तिथेच मार खायचो.<br /><br /></div><div>"Coordinate it with Mr. Parelkar". भटकरांनी मला फर्ममावले. परेलकर म्हणून एक गृहस्थ आमच्या संस्थेचे तेव्हा रजिस्ट्रार होते. <br /><br /></div><div>मी परेलकरांकडे गेलो तेव्हा त्यांचा पण बातमीवर विश्वास बसला नाही. त्यांनी तर मी विमानतळावर जाऊ नये असे स्पष्टच सांगितले. आता मात्र मी या हलकटपणामुळे मनातून खूप चिडलो. मी तडक रेग्यांना फोन लावला.<br />रेग्यांनी मला अत्यंत स्पष्ट शब्दात सांगितले की "मंत्र्यांच्या स्वागताला तूही जाऊ नको आणि मी पण जात नाही. माझा वासुदेव जाईल". वासुदेव म्हणजे वासुदेव जोशी, रेग्यांचे विश्वकोश निर्मिती मंडळातील स्वीय-सचिव.<br />नवलकरांची भेट पार पडली पण विजय भटकरांच्या नाराजीची छाया त्यावर स्पष्ट पडलेली होती. या भेटीत नवलकरांनी उत्साह भरपूर दाखवला पण कुमारकोश प्रकल्पाच्या मंजुरीबद्दल नवलकरांनी एक चकार शब्द काढला नाही. मंजुरीची लढाई अजुनही बाकी होती. मंत्र्यांचे स्वागत करायला स्वत: न जाता स्वत:च्या पी०ए० ला पाठवणा-या रेग्यांची ताकद आणि भटकरांचा हलकटपणा मला परत एकदा अनुभवायचे योग शिल्लक होते. पण त्या विषयी नंतर कधीतरी...<div style="font-family: inherit;"><div class="l9j0dhe7" id="jsc_c_23" style="font-family: inherit; position: relative;"><div class="l9j0dhe7" style="font-family: inherit; position: relative;"><div style="font-family: inherit;"><a class="oajrlxb2 gs1a9yip g5ia77u1 mtkw9kbi tlpljxtp qensuy8j ppp5ayq2 goun2846 ccm00jje s44p3ltw mk2mc5f4 rt8b4zig n8ej3o3l agehan2d sk4xxmp2 rq0escxv nhd2j8a9 mg4g778l pfnyh3mw p7hjln8o kvgmc6g5 cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x tgvbjcpo hpfvmrgz jb3vyjys rz4wbd8a qt6c0cv9 a8nywdso l9j0dhe7 i1ao9s8h esuyzwwr f1sip0of du4w35lb n00je7tq arfg74bv qs9ysxi8 k77z8yql btwxx1t3 abiwlrkh p8dawk7l lzcic4wl a8c37x1j tm8avpzi" href="https://www.facebook.com/photo/?fbid=10226963398009298&set=a.1789830823924&__cft__[0]=AZWoOntVQptXJt9RpZGfkw9QpMJ-1Vi37xRTg0D93O4Zs65rxdwCBSlFVLaDieMgos_XMIqmwqYDeZa5YXihYNAjwXtQyDj0Hf1yKs3TrhPvBdZulVvDrcr08trYLiHlgBw&__tn__=EH-R" role="link" style="-webkit-tap-highlight-color: transparent; align-items: stretch; border-bottom-color: var(--always-dark-overlay); border-left-color: var(--always-dark-overlay); border-radius: inherit; border-right-color: var(--always-dark-overlay); border-style: solid; border-top-color: var(--always-dark-overlay); border-width: 0px; box-sizing: border-box; color: #385898; cursor: pointer; display: block; flex-basis: auto; flex-direction: row; flex-shrink: 0; font-family: inherit; list-style: none; margin: 0px; min-height: 0px; min-width: 0px; outline: none; padding: 0px; position: relative; text-align: inherit; text-decoration-line: none; touch-action: manipulation; user-select: none; z-index: 0;" tabindex="0"><div class="bp9cbjyn cwj9ozl2 j83agx80 cbu4d94t ni8dbmo4 stjgntxs l9j0dhe7 k4urcfbm" style="align-items: center; background-color: #cbc8cf; display: flex; flex-direction: column; font-family: inherit; overflow: hidden; position: relative; width: 500px;"><div style="font-family: inherit; max-width: 100%; min-width: 500px; width: calc((100vh + -325px) * 1.42292);"><div class="do00u71z ni8dbmo4 stjgntxs l9j0dhe7" style="font-family: inherit; height: 0px; overflow: hidden; padding-top: 351.375px; position: relative;"><div class="pmk7jnqg kr520xx4" style="font-family: inherit; height: 351.375px; left: 0px; position: absolute; top: 0px; width: 500px;"><img alt="May be an image of 3 people and people standing" class="i09qtzwb n7fi1qx3 datstx6m pmk7jnqg j9ispegn kr520xx4 k4urcfbm bixrwtb6" height="506" referrerpolicy="origin-when-cross-origin" src="https://scontent.fpnq1-1.fna.fbcdn.net/v/t39.30808-6/s720x720/273426756_10226963397889295_6641283684533206024_n.jpg?_nc_cat=101&ccb=1-5&_nc_sid=730e14&_nc_ohc=O-ef_a3oe1sAX9SywAM&_nc_ht=scontent.fpnq1-1.fna&oh=00_AT9Vexb5OY9m60pLXsTqmCowAfhgLsOZwnb8xLvKuYOIgQ&oe=620542CB" style="border: 0px; height: 351.375px; inset: 0px; object-fit: cover; position: absolute; width: 500px;" width="720" /></div></div></div></div><div class="linmgsc8 opwvks06 i09qtzwb n7fi1qx3 hzruof5a pmk7jnqg j9ispegn kr520xx4" style="border-bottom: 1px solid var(--media-inner-border); border-top: 1px solid var(--media-inner-border); font-family: inherit; inset: 0px; pointer-events: none; position: absolute;"></div><div class="n00je7tq arfg74bv qs9ysxi8 k77z8yql i09qtzwb n7fi1qx3 b5wmifdl hzruof5a pmk7jnqg j9ispegn kr520xx4 c5ndavph art1omkt ot9fgl3s" data-visualcompletion="ignore" style="border-radius: inherit; font-family: inherit; inset: 0px; opacity: 0; pointer-events: none; position: absolute; transition-duration: var(--fds-duration-extra-extra-short-out); transition-property: opacity; transition-timing-function: var(--fds-animation-fade-out);"></div></a></div></div><div class="stjgntxs ni8dbmo4" style="font-family: inherit; overflow: hidden;"></div></div></div><div style="font-family: inherit;"><div class="stjgntxs ni8dbmo4 l82x9zwi uo3d90p7 h905i5nu monazrh9" data-visualcompletion="ignore-dynamic" style="border-radius: 0px 0px 8px 8px; font-family: inherit; overflow: hidden;"><div style="font-family: inherit;"><div style="font-family: inherit;"><div style="font-family: inherit;"><div class="l9j0dhe7" style="font-family: inherit; position: relative;"><div class="bp9cbjyn m9osqain j83agx80 jq4qci2q bkfpd7mw a3bd9o3v kvgmc6g5 wkznzc2l oygrvhab dhix69tm jktsbyx5 rz4wbd8a osnr6wyh a8nywdso s1tcr66n" style="align-items: center; border-bottom: 1px solid var(--divider); color: var(--secondary-text); display: flex; font-family: inherit; font-size: 0.9375rem; justify-content: flex-end; line-height: 1.3333; margin: 0px 16px; padding: 10px 0px;"><div class="bp9cbjyn j83agx80 buofh1pr ni8dbmo4 stjgntxs" style="align-items: center; background-color: white; color: #65676b; display: flex; flex-grow: 1; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; overflow: hidden;"><span aria-label="See who reacted to this" class="du4w35lb" role="toolbar" style="font-family: inherit; z-index: 0;"><span class="bp9cbjyn j83agx80 b3onmgus" id="jsc_c_25" style="align-items: center; display: flex; font-family: inherit; padding-left: 4px;"><span class="np69z8it et4y5ytx j7g94pet b74d5cxt qw6c0r16 kb8x4rkr ed597pkb omcyoz59 goun2846 ccm00jje s44p3ltw mk2mc5f4 qxh1up0x qtyiw8t4 tpcyxxvw k0bpgpbk hm271qws rl04r1d5 l9j0dhe7 ov9facns kavbgo14" style="border-bottom-color: var(--card-background); border-left-color: var(--card-background); border-radius: 11px; border-right-color: var(--card-background); border-style: solid; border-top-color: var(--card-background); border-width: 2px; font-family: inherit; height: 18px; margin-left: -4px; position: relative; width: 18px; z-index: 2;"><span class="t0qjyqq4 jos75b7i j6sty90h kv0toi1t q9uorilb hm271qws ov9facns" style="border-radius: 9px; display: inline-block; font-family: inherit; height: 18px; width: 18px;"><span class="tojvnm2t a6sixzi8 abs2jz4q a8s20v7p t1p8iaqh k5wvi7nf q3lfd5jv pk4s997a bipmatt0 cebpdrjk qowsmv63 owwhemhu dp1hu0rb dhp61c6y iyyx5f41" style="align-items: inherit; align-self: inherit; display: inherit; flex-direction: inherit; flex: inherit; font-family: inherit; height: inherit; max-height: inherit; max-width: inherit; min-height: inherit; min-width: inherit; place-content: inherit; width: inherit;"><div aria-label="Like: 2 people" class="oajrlxb2 gs1a9yip g5ia77u1 mtkw9kbi tlpljxtp qensuy8j ppp5ayq2 goun2846 ccm00jje s44p3ltw mk2mc5f4 rt8b4zig n8ej3o3l agehan2d sk4xxmp2 rq0escxv nhd2j8a9 mg4g778l pfnyh3mw p7hjln8o kvgmc6g5 cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x tgvbjcpo hpfvmrgz jb3vyjys rz4wbd8a qt6c0cv9 a8nywdso l9j0dhe7 i1ao9s8h esuyzwwr f1sip0of du4w35lb n00je7tq arfg74bv qs9ysxi8 k77z8yql pq6dq46d btwxx1t3 abiwlrkh p8dawk7l lzcic4wl" role="button" style="-webkit-tap-highlight-color: transparent; align-items: stretch; background-color: transparent; border-bottom-color: var(--always-dark-overlay); border-left-color: var(--always-dark-overlay); border-radius: inherit; border-right-color: var(--always-dark-overlay); border-style: solid; border-top-color: var(--always-dark-overlay); border-width: 0px; box-sizing: border-box; cursor: pointer; display: inline-flex; flex-basis: auto; flex-direction: row; flex-shrink: 0; font-family: inherit; list-style: none; margin: 0px; min-height: 0px; min-width: 0px; outline: none; padding: 0px; position: relative; text-align: inherit; touch-action: manipulation; user-select: none; z-index: 0;" tabindex="0"><img class="j1lvzwm4" height="18" role="presentation" src="data:image/svg+xml,%3csvg xmlns='http://www.w3.org/2000/svg' xmlns:xlink='http://www.w3.org/1999/xlink' viewBox='0 0 16 16'%3e%3cdefs%3e%3clinearGradient id='a' x1='50%25' x2='50%25' y1='0%25' y2='100%25'%3e%3cstop offset='0%25' stop-color='%2318AFFF'/%3e%3cstop offset='100%25' stop-color='%230062DF'/%3e%3c/linearGradient%3e%3cfilter id='c' width='118.8%25' height='118.8%25' x='-9.4%25' y='-9.4%25' filterUnits='objectBoundingBox'%3e%3cfeGaussianBlur in='SourceAlpha' result='shadowBlurInner1' stdDeviation='1'/%3e%3cfeOffset dy='-1' in='shadowBlurInner1' result='shadowOffsetInner1'/%3e%3cfeComposite in='shadowOffsetInner1' in2='SourceAlpha' k2='-1' k3='1' operator='arithmetic' result='shadowInnerInner1'/%3e%3cfeColorMatrix in='shadowInnerInner1' values='0 0 0 0 0 0 0 0 0 0.299356041 0 0 0 0 0.681187726 0 0 0 0.3495684 0'/%3e%3c/filter%3e%3cpath id='b' d='M8 0a8 8 0 00-8 8 8 8 0 1016 0 8 8 0 00-8-8z'/%3e%3c/defs%3e%3cg fill='none'%3e%3cuse fill='url(%23a)' xlink:href='%23b'/%3e%3cuse fill='black' filter='url(%23c)' xlink:href='%23b'/%3e%3cpath fill='white' d='M12.162 7.338c.176.123.338.245.338.674 0 .43-.229.604-.474.725a.73.73 0 01.089.546c-.077.344-.392.611-.672.69.121.194.159.385.015.62-.185.295-.346.407-1.058.407H7.5c-.988 0-1.5-.546-1.5-1V7.665c0-1.23 1.467-2.275 1.467-3.13L7.361 3.47c-.005-.065.008-.224.058-.27.08-.079.301-.2.635-.2.218 0 .363.041.534.123.581.277.732.978.732 1.542 0 .271-.414 1.083-.47 1.364 0 0 .867-.192 1.879-.199 1.061-.006 1.749.19 1.749.842 0 .261-.219.523-.316.666zM3.6 7h.8a.6.6 0 01.6.6v3.8a.6.6 0 01-.6.6h-.8a.6.6 0 01-.6-.6V7.6a.6.6 0 01.6-.6z'/%3e%3c/g%3e%3c/svg%3e" style="border: 0px; vertical-align: top;" width="18" /></div></span></span></span><span class="np69z8it et4y5ytx j7g94pet b74d5cxt qw6c0r16 kb8x4rkr ed597pkb omcyoz59 goun2846 ccm00jje s44p3ltw mk2mc5f4 qxh1up0x qtyiw8t4 tpcyxxvw k0bpgpbk hm271qws rl04r1d5 l9j0dhe7 ov9facns tkr6xdv7" style="border-bottom-color: var(--card-background); border-left-color: var(--card-background); border-radius: 11px; border-right-color: var(--card-background); border-style: solid; border-top-color: var(--card-background); border-width: 2px; font-family: inherit; height: 18px; margin-left: -4px; position: relative; width: 18px; z-index: 1;"><span class="t0qjyqq4 jos75b7i j6sty90h kv0toi1t q9uorilb hm271qws ov9facns" style="border-radius: 9px; display: inline-block; font-family: inherit; height: 18px; width: 18px;"><span class="tojvnm2t a6sixzi8 abs2jz4q a8s20v7p t1p8iaqh k5wvi7nf q3lfd5jv pk4s997a bipmatt0 cebpdrjk qowsmv63 owwhemhu dp1hu0rb dhp61c6y iyyx5f41" style="align-items: inherit; align-self: inherit; display: inherit; flex-direction: inherit; flex: inherit; font-family: inherit; height: inherit; max-height: inherit; max-width: inherit; min-height: inherit; min-width: inherit; place-content: inherit; width: inherit;"><div aria-label="Wow: 2 people" class="oajrlxb2 gs1a9yip g5ia77u1 mtkw9kbi tlpljxtp qensuy8j ppp5ayq2 goun2846 ccm00jje s44p3ltw mk2mc5f4 rt8b4zig n8ej3o3l agehan2d sk4xxmp2 rq0escxv nhd2j8a9 mg4g778l pfnyh3mw p7hjln8o kvgmc6g5 cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x tgvbjcpo hpfvmrgz jb3vyjys rz4wbd8a qt6c0cv9 a8nywdso l9j0dhe7 i1ao9s8h esuyzwwr f1sip0of du4w35lb n00je7tq arfg74bv qs9ysxi8 k77z8yql pq6dq46d btwxx1t3 abiwlrkh p8dawk7l lzcic4wl" role="button" style="-webkit-tap-highlight-color: transparent; align-items: stretch; background-color: transparent; border-bottom-color: var(--always-dark-overlay); border-left-color: var(--always-dark-overlay); border-radius: inherit; border-right-color: var(--always-dark-overlay); border-style: solid; border-top-color: var(--always-dark-overlay); border-width: 0px; box-sizing: border-box; cursor: pointer; display: inline-flex; flex-basis: auto; flex-direction: row; flex-shrink: 0; font-family: inherit; list-style: none; margin: 0px; min-height: 0px; min-width: 0px; outline: none; padding: 0px; position: relative; text-align: inherit; touch-action: manipulation; user-select: none; z-index: 0;" tabindex="0"><img class="j1lvzwm4" height="18" role="presentation" src="data:image/svg+xml,%3csvg xmlns='http://www.w3.org/2000/svg' xmlns:xlink='http://www.w3.org/1999/xlink' viewBox='0 0 16 16'%3e%3cdefs%3e%3clinearGradient id='a' x1='50%25' x2='50%25' y1='10.25%25' y2='100%25'%3e%3cstop offset='0%25' stop-color='%23FEEA70'/%3e%3cstop offset='100%25' stop-color='%23F69B30'/%3e%3c/linearGradient%3e%3clinearGradient id='d' x1='50%25' x2='50%25' y1='0%25' y2='100%25'%3e%3cstop offset='0%25' stop-color='%23472315'/%3e%3cstop offset='100%25' stop-color='%238B3A0E'/%3e%3c/linearGradient%3e%3clinearGradient id='e' x1='50%25' x2='50%25' y1='0%25' y2='100%25'%3e%3cstop offset='0%25' stop-color='%23191A33'/%3e%3cstop offset='87.162%25' stop-color='%233B426A'/%3e%3c/linearGradient%3e%3clinearGradient id='j' x1='50%25' x2='50%25' y1='0%25' y2='100%25'%3e%3cstop offset='0%25' stop-color='%23E78E0D'/%3e%3cstop offset='100%25' stop-color='%23CB6000'/%3e%3c/linearGradient%3e%3cfilter id='c' width='118.8%25' height='118.8%25' x='-9.4%25' y='-9.4%25' filterUnits='objectBoundingBox'%3e%3cfeGaussianBlur in='SourceAlpha' result='shadowBlurInner1' stdDeviation='1'/%3e%3cfeOffset dy='-1' in='shadowBlurInner1' result='shadowOffsetInner1'/%3e%3cfeComposite in='shadowOffsetInner1' in2='SourceAlpha' k2='-1' k3='1' operator='arithmetic' result='shadowInnerInner1'/%3e%3cfeColorMatrix in='shadowInnerInner1' values='0 0 0 0 0.921365489 0 0 0 0 0.460682745 0 0 0 0 0 0 0 0 0.35 0'/%3e%3c/filter%3e%3cfilter id='g' width='111.1%25' height='133.3%25' x='-5.6%25' y='-16.7%25' filterUnits='objectBoundingBox'%3e%3cfeGaussianBlur in='SourceAlpha' result='shadowBlurInner1' stdDeviation='.5'/%3e%3cfeOffset in='shadowBlurInner1' result='shadowOffsetInner1'/%3e%3cfeComposite in='shadowOffsetInner1' in2='SourceAlpha' k2='-1' k3='1' operator='arithmetic' result='shadowInnerInner1'/%3e%3cfeColorMatrix in='shadowInnerInner1' values='0 0 0 0 0.0980392157 0 0 0 0 0.101960784 0 0 0 0 0.2 0 0 0 0.819684222 0'/%3e%3c/filter%3e%3cfilter id='h' width='204%25' height='927.2%25' x='-52.1%25' y='-333.3%25' filterUnits='objectBoundingBox'%3e%3cfeOffset dy='1' in='SourceAlpha' result='shadowOffsetOuter1'/%3e%3cfeGaussianBlur in='shadowOffsetOuter1' result='shadowBlurOuter1' stdDeviation='1.5'/%3e%3cfeColorMatrix in='shadowBlurOuter1' values='0 0 0 0 0.803921569 0 0 0 0 0.388235294 0 0 0 0 0.00392156863 0 0 0 0.14567854 0'/%3e%3c/filter%3e%3cpath id='b' d='M16 8A8 8 0 110 8a8 8 0 0116 0'/%3e%3cpath id='f' d='M3.5 5.5c0-.828.559-1.5 1.25-1.5S6 4.672 6 5.5C6 6.329 5.441 7 4.75 7S3.5 6.329 3.5 5.5zm6.5 0c0-.828.56-1.5 1.25-1.5.691 0 1.25.672 1.25 1.5 0 .829-.559 1.5-1.25 1.5C10.56 7 10 6.329 10 5.5z'/%3e%3cpath id='i' d='M11.068 1.696c.052-.005.104-.007.157-.007.487 0 .99.204 1.372.562a.368.368 0 01.022.51.344.344 0 01-.496.024c-.275-.259-.656-.4-.992-.369a.8.8 0 00-.59.331.346.346 0 01-.491.068.368.368 0 01-.067-.507 1.49 1.49 0 011.085-.612zm-7.665.555a2.042 2.042 0 011.372-.562 1.491 1.491 0 011.242.619.369.369 0 01-.066.507.347.347 0 01-.492-.068.801.801 0 00-.59-.331c-.335-.031-.717.11-.992.369a.344.344 0 01-.496-.024.368.368 0 01.022-.51z'/%3e%3c/defs%3e%3cg fill='none'%3e%3cuse fill='url(%23a)' xlink:href='%23b'/%3e%3cuse fill='black' filter='url(%23c)' xlink:href='%23b'/%3e%3cpath fill='url(%23d)' d='M5.643 10.888C5.485 12.733 6.369 14 8 14c1.63 0 2.515-1.267 2.357-3.112C10.2 9.042 9.242 8 8 8c-1.242 0-2.2 1.042-2.357 2.888'/%3e%3cuse fill='url(%23e)' xlink:href='%23f'/%3e%3cuse fill='black' filter='url(%23g)' xlink:href='%23f'/%3e%3cpath fill='%234E506A' d='M4.481 4.567c.186.042.29.252.232.469-.057.218-.254.36-.44.318-.186-.042-.29-.252-.232-.47.057-.216.254-.36.44-.317zm6.658.063c.206.047.322.28.258.52-.064.243-.282.4-.489.354-.206-.046-.322-.28-.258-.521.063-.242.282-.4.49-.353z'/%3e%3cuse fill='black' filter='url(%23h)' xlink:href='%23i'/%3e%3cuse fill='url(%23j)' xlink:href='%23i'/%3e%3c/g%3e%3c/svg%3e" style="border: 0px; vertical-align: top;" width="18" /></div></span></span></span></span></span><div class="" style="font-family: inherit;"><span class="tojvnm2t a6sixzi8 abs2jz4q a8s20v7p t1p8iaqh k5wvi7nf q3lfd5jv pk4s997a bipmatt0 cebpdrjk qowsmv63 owwhemhu dp1hu0rb dhp61c6y iyyx5f41" style="align-items: inherit; align-self: inherit; display: inherit; flex-direction: inherit; flex: inherit; font-family: inherit; height: inherit; max-height: inherit; max-width: inherit; min-height: inherit; min-width: inherit; place-content: inherit; width: inherit;"><div class="oajrlxb2 g5ia77u1 qu0x051f esr5mh6w e9989ue4 r7d6kgcz rq0escxv nhd2j8a9 p7hjln8o kvgmc6g5 cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x jb3vyjys rz4wbd8a qt6c0cv9 a8nywdso i1ao9s8h esuyzwwr f1sip0of n00je7tq arfg74bv qs9ysxi8 k77z8yql l9j0dhe7 abiwlrkh p8dawk7l lzcic4wl gmql0nx0 ce9h75a5 ni8dbmo4 stjgntxs a8c37x1j" role="button" style="-webkit-tap-highlight-color: transparent; background-color: transparent; border-color: initial; border-radius: inherit; border-style: initial; border-width: 0px; box-sizing: border-box; color: inherit; cursor: pointer; font-family: inherit; list-style: none; margin: 0px; max-height: 1.3333em; outline: none; overflow: hidden; padding: 0px; position: relative; text-align: inherit; touch-action: manipulation; user-select: none;" tabindex="0"><span aria-hidden="true" class="bzsjyuwj ni8dbmo4 stjgntxs ltmttdrg gjzvkazv" style="float: left; font-family: inherit; overflow: hidden; text-overflow: ellipsis; width: 100px;"><span style="font-family: inherit;"><span class="gpro0wi8 pcp91wgn" style="font-family: inherit; padding-left: 6px;">4</span></span></span><span class="gpro0wi8 cwj9ozl2 bzsjyuwj ja2t1vim" style="background-color: var(--card-background); float: left; font-family: inherit; margin-left: -100px;"><span style="font-family: inherit;"><span class="pcp91wgn" style="font-family: inherit; padding-left: 6px;">Bharat Mumbaikar, Padmakar Pandit and 2 others</span></span></span><div><span style="font-family: inherit;"><span class="pcp91wgn" style="font-family: inherit; padding-left: 6px;"><br /></span></span></div></div></span></div></div><div class="kb5gq1qc pfnyh3mw c0wkt4kp" style="background-color: white; color: #65676b; flex-grow: 0; flex-shrink: 0; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; width: 7px;"></div></div></div></div></div></div></div></div></div>Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-39587508840420159242021-01-25T12:12:00.009+05:302021-01-25T12:12:46.127+05:30कृष्णाला माफ करा...<p>कृष्णाला माफ करा...</p><p>==============</p><p>आत्ताच तूनळीवर एक "प्रेरणादायी व्हिडीओ" बघितला. स्वप्ने बघून ती सत्यात उतरवण्यासाठी केलेल्या ढोर मेहनतीची ती एक कहाणी होती. स्वप्ने सत्यात आणायला कष्ट महत्त्वाचे आहेत, असा काहीसा संदेश या व्हिडीओमधून दिला गेला. कष्ट उपसले तर यश तुमचेच आहे, असे काहीसे तत्त्वज्ञान अशा त-हेच्या प्रेरणादायी कथनातून सतत दिले जाते. पण यशामध्ये कष्टांशिवाय काही महत्त्वाच्या घटकांचा समावेश होतो. हे घटक भ० गी० मध्ये शेवटच्या अध्यायात एका श्लोकात आहेत. माझ्यामते आणि आधुनिक जनुकशास्त्राच्या संदर्भात हा श्लोक अत्यंत महत्त्वाचा आहे. तो असा -</p><p>अधिष्ठानं तथा कर्ता करणं च पृथग्विधम्। विविधाश्च पृथक्चेष्टा दैवं चैवात्र पञ्चमम्।।१८.१४॥ </p><p>अर्थ - योग्य जागा (पोषक वातावरण), प्रयत्न करणारा स्वत:, विविध साधने (रिसोर्सेस), कष्ट आणि सर्वात शेवटी दैव किंवा नशीब हे यशासाठी आवश्यक घटक आहेत. </p><p>आधुनिक जनुकशास्त्र तुमच्या क्षमता विकसित होण्यासाठी पोषक वातावरणाची, ताणमुक्त वातावरणाची गरज अधोरेखित करते. दूर्दैवाने भारतीय समाजाने, तसेच गीतेला डोक्यावर घेणा-या धर्मगुरूंनी या सर्वात महत्त्वाच्या श्लोकाला "फाट्यावर मारले" आहे.</p><p>अलिकडेच माझा आणि जनुकशास्त्राचा ब-यापैकी परिचय झाला. मला अजुनही खगोलशास्त्राऐवजी जनुकशास्त्र लोकाभिमुख झाले तर मानवाचे जास्त कल्याण होईल याची मला खात्री आहे. या अभ्यासाच्या पार्श्वभूमीवर मी यशाचे वरील लोकप्रिय तत्त्वज्ञान तपासले तेव्हा "कष्ट उपसले तर यश तुमचेच आहे" हे धादांत खोटे आहे, असे लक्षात येते. </p><p>कारण साधे आहे, </p><p>अपार कष्ट = अपार ताण </p><p>अपार ताण = वाढलेली कॉर्टीसॉल पातळी</p><p>वाढलेली कॉर्टीसॉल पातळी = जनुकीय आणि पेशीय बदल व त्यातून शारीरिक आणि मानसिक प्रकृतीची हानी </p><p>शारीरिक आणि मानसिक प्रकृतीची हानी = अनारोग्य, वैफल्य इ० इ०</p><p>याला एक किंचित अपवाद आहे - तो म्हणजे अपार कष्टातून तुम्हाला जर आनंद मिळत असेल किंवा मेहनतीचा कैफ चढत असेल तर तुमचा संघर्ष थोडाफार सुलभ होतो.</p><p>अपार कष्ट करून धनुर्विद्या मिळवलेल्या एकलव्याला अंगठा गमवावा लागला, हे लक्षात ठेवा. हजार सूर्यांच्या तेजाची बरोबरी करणा-या कृष्णाचे जीवशास्त्राचे/जनुकशास्त्राचे ज्ञान शून्यच होतं! तेव्हा फळाची अपेक्षा ठेऊ नको म्हणून सांगणा-या कृष्णाला माफ करा...</p>Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-61017977532187674262021-01-16T20:23:00.007+05:302021-01-16T20:23:56.415+05:30 विश्वास<p><br /></p><div class="kvgmc6g5 cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x c1et5uql ii04i59q" style="background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="font-family: inherit;">© राजीव उपाध्ये, 9 जाने० २०२१</div></div><div class="o9v6fnle cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x c1et5uql ii04i59q" style="background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="font-family: inherit;">...पण तरीही राजा विक्रमादित्याने आपला हट्ट सोडला नाही. त्याने ते प्रेत ओढून आपल्या खांद्यावर टाकले आणि स्मशानाचा रस्ता चालू लागला. तेव्हा प्रेतामधला वेताळ मानवी वाणीने बोलू लागला आणि म्हणाला, "राजा तुझ्या जिद्दीचे मला खूप कौतूक वाटते. तुझे श्रम हलके व्हावे म्हणून मी तुला एक गोष्ट सांगतो,</div></div><div class="o9v6fnle cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x c1et5uql ii04i59q" style="background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="font-family: inherit;">"फार पूर्वी दक्षिणेत महिलारोप्य नावाचे नगर होते. या नगरात अग्रसेन नावाचा एक धनाढ्य व्यापारी एका टोलेजंग हवेलीमध्ये राहात असे. अग्रसेनाचा व्यापार मोठा असल्याने घरात नोकरचाकरांचा राबता मोठ्या प्रमाणावर होता. लक्ष्मी प्रसन्न असली तरी अग्रसेनाच्या वागण्याबोलण्यात एकप्रकारची घमेंड आणि तुच्छता होती. यामुळे अनेकदा लोक दूखावले जायचे, पण त्याच्या वैभवामुळे त्याला कुणाची बोलायची हिम्मत होत नसे. अग्रसेनाला अनेक शौक होते. त्याने उत्तमोत्तम जातींचे श्वान पाळले होते. या श्वानांना तो वेगवेगळ्या करामती शिकवत असे. हा त्याचा आवडता छंदच बनला होता. अग्रसेनाचे श्वान त्याच्यावर जेव्हढे प्रेम करत असत, तितके त्याचे नोकर मात्र प्रेम करत नसत." </div></div><div class="o9v6fnle cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x c1et5uql ii04i59q" style="background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="font-family: inherit;">"अग्रसेनाच्या हवेलीबाहेर एक चिंचेचे झाड होते. त्या झाडावर अनेक पिशाच्चे वास्तव्याला होती. पिशाच्चे असूनही त्यांच्यात भांडणे होत नसत (कारण त्यांच्यात जातपात, धर्म, आदर्श नव्हते). त्यात तीक्ष्णदंत आणि लंबकर्ण नावाच्या दोन पिशाच्चांची घनिष्ट मैत्री होती. या दोन्ही पिशाच्चांचे अग्रसेनाच्या हवेलीत चालणा-या घडामोडींचे निरीक्षण करण्याचा परिपाठ असे.</div></div><div class="o9v6fnle cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x c1et5uql ii04i59q" style="background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="font-family: inherit;">असेच एकदा तीक्ष्णदंत आणि लंबकर्ण ही पिशाच्चे अग्रसेनाच्या हवेलीचे निरीक्षण करीत बसली होती. तेव्हा अग्रसेन आपल्या नोकरांबरोबर श्वानक्रीडेमध्ये रममाण झाला असताना, एका नोकराकडून श्वानाला अंघोळ घालताना काहीतरी क्षुल्लक चूक झाली आणि अग्रसेनाच्या आवडत्या श्वानाला इजा झाली. अग्रसेनाला कोप अनावर झाला आणि त्याने नोकराला ताबडतोब कामावरून काढून टाकले. रागावलेल्या नोकराने मग एक दिवस सूड घेण्यासाठी अग्रसेनाच्या श्वानशाळेला आग लावली आणि त्यात अग्रसेनाने वाढवलेले अनेक लाडके श्वान जळून मेले."</div></div><div class="o9v6fnle cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x c1et5uql ii04i59q" style="background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="font-family: inherit;">"या घटनांनी तीक्ष्णदंत आणि लंबकर्ण गोंधळून गेले. तीक्ष्णदंत म्हणाला, "मला मनुष्यप्राण्याच्या स्वभावाचे कायम कोडे पडले आहे. हा अग्रसेन कुत्र्यांनी करामत करून दाखवली की त्यांना दरवेळी बक्षिस देतो. त्यांना आंजारतो गोंजारतो, पण नोकरांना मात्र प्रत्येक चुकीला शिक्षा करतो. माणसे माणसांच्या चुकांना जेव्हढ्या शिक्षा करतात, तितक्या प्रमाणात शाबासकी देताना दिसत नाहीत". </div></div><div class="o9v6fnle cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x c1et5uql ii04i59q" style="background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="font-family: inherit;">लंबकर्णाकडे या प्रश्नाचे उत्तर नव्हते. शेवटी बराच वेळ झाला तेव्हा दोन्ही पिशाच्चे आपापल्या फांद्यावर झोपण्यासाठी गेली."</div></div><div class="o9v6fnle cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x c1et5uql ii04i59q" style="background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="font-family: inherit;">येथवर गोष्ट सांगून वेताळ म्हणाला, "विक्रमादित्या तू पराक्रमी आणि लोकप्रिय राजा आहेस. तुझ्याकडे पण नोकरचाकर खूप आहेत. तू तुझ्या नोकराला अशा चुकीबद्दल कामावरून काढले असतेस का? या प्रश्नाचे ठाऊक असून दिले नाहीस तर तुझ्या डोक्याची शंभर शकले होऊन तुझ्याच पायाशी लोळू लागतील."</div></div><div class="o9v6fnle cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x c1et5uql ii04i59q" style="background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="font-family: inherit;">यावर विक्रमादित्याने आपले मौन सोडले आणि तो म्हणाला, "सृष्टीच्या निर्मात्याकडून मनुष्यप्राणी घडवताना अनेक विसंगती निर्माण केल्या गेल्या. मनुष्येतर प्राणी गरजा पूर्ण झाल्या की शांत होतात आणि जीवाला धोका असेल तरच अंगावर येतात. एरव्ही त्यांच्या सारखा निष्ठावंत सापडणे कठीण. अग्रसेनाने कुत्र्यांना त्यांच्या प्रत्येक करामतीला बक्षिस देऊन आणि गरजा पूर्ण करून त्यांचा विश्वास संपादन केला होता. पण नोकरांना मात्र हिडीसफिडीस करायचा. एकमेकांचा विश्वास संपादण्याचे महत्त्व जेव्हा माणसाला कळेल तेव्हा मनुष्यप्राणी ख-या अर्थाने सुखी होईल. कुणाचा विश्वास संकट काळात मदत केल्याने निर्माण होतो, तर कुणाचा विश्वास व्यवहारातल्या पारदर्शकतेने निर्माण होतो. कुणाला कशाचे महत्त्व वाटते, हे ओळखणे फार महत्त्वाचे...</div></div><div class="o9v6fnle cxmmr5t8 oygrvhab hcukyx3x c1et5uql ii04i59q" style="background-color: white; color: #050505; font-family: "Segoe UI Historic", "Segoe UI", Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap;"><div dir="auto" style="font-family: inherit;">विक्रमादित्याच्या या उत्तराने वेताळ खूश झाला पण त्याचा मौनभंग झाल्याने पुन्हा झाडावर जाऊन प्रेतासह लोंबकळू लागला.</div></div>Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-31645139421436576272020-10-28T07:58:00.006+05:302020-10-28T07:58:39.144+05:30 नग्नता "नग्नता" या विषयावरची माझी मते आता फेसबुकमुळे ब-यापैकी जगजाहिर आहेत. मी "नग्नतेला" मी अश्लील मानत नाही. श्लील/अश्लीलतेच्या कल्पना माणसे अवतीभवतीच्या लोकाचारातून कळत न कळत उचलतात आणि तेच बरोबर किंवा योग्य मानू लागतात. १०० मधल्या ९९ लोकांना आपण जे योग्य मानतो त्यापेक्षा विरुद्ध/वेगळे/योग्य/सामान्य असू शकते, हे मानायची तयारी नसते. माणसांची वैचारिक वर्तूळे जेव्हढी छोटी तेव्हढ्या श्लील/अश्लीलतेच्या कल्पना खुजा आणि दूरभिमान जास्त असतो. असा दूरभिमान नसेल तर माणसे बलाढ्य संस्कृतीच्या संपर्कात आली की त्यांची मूल्ये/श्रद्धा तपासायला उद्युक्त होतात आणि बदलतात. माझे तसेच काहीसे झाले... <br /><br />आय० आय० टी० मध्ये असताना मी तिथे फिल्म क्लबचा सभासद होतो. फिल्म क्लबचे सभासदत्व १८ वर्षे पूर्ण असलेल्यानाच मिळायचे. फिल्म क्लबमध्ये दाखवले जाणारे चित्रपट सेन्सॉरची कात्री लागलेले नसायचे. हे चित्रपट वेगवेगळ्या देशांच्या दूतावासातून निवडक प्रेक्षकांसाठी वितरित होत असत. बहूसंख्य चित्रपट युरोपिअन देशात तयार झालेले असत. अनेक उत्तमोत्तम युद्धकाळावरील युरोपात निर्माण चित्रपट मला तेव्हा आमच्या फिल्म क्लबमध्ये बघायला मिळाले. अमेरीकन युद्धपट आणि युरोपिअन युद्धपट यात जाणवलेला महत्त्वाचा फरक म्हणजे अमेरिकन चित्रपटात वीरश्रीचे भडक चित्रण असते तर युरोपिअन चित्रपटात युद्धाचा माणसावर आणि समाजावर झालेला भयानक परिणाम वास्तववादी अंगाने चित्रित केला असायचा. या युरोपिअन वास्तववादाला मग काहीही वर्ज्य नसायचे. <div><br />एकदा जर्मन एम्बस्सीमधून एक पूर्ण लांबीचा चित्रपट आला होता. आता नाव आठवत नाही. पण त्या चित्रपटातील एकंदर ४०-५० स्त्री आणि पुरुष पात्रे पहिल्या फ्रेमपासून शेवटपर्यंत पूर्णपणे नग्न होती. पण त्यात आपण ज्याला अत्यंत सैलपणे स्वैराचार संबोधून मोकळे होतो तसे एक ही लैंगिक दृष्य नव्हते. त्या दिवशी माझ्यातल्या सोवळ्या पुणेकराचा फ्युज कायमचा उडाला तो आजतागायत... <br /><br /></div><div>वर उल्लेख केलेल्या जर्मन चित्रपटाची आठवण करून देणा-या काही क्लिप्स युट्युबवर/व्हिमिओवर पहायला मिळाल्या. फेसबुकच्या नग्नतेविषयक गाईडलाइन्स अत्यंत आचरट आहेत (उदा० पुरुष स्तनाग्रे अश्लील नाहीत पण स्त्रिची स्तनाग्रे अश्लील (अप्रदर्शनीय) आहेत. तसेच पार्श्वनग्नता अश्लील नाही, पण पुरोनग्नता अश्लील आहे इ०) म्हणून या विषयावर "ससंदर्भ" लिहिता येत नव्हते आणि शेअर करता येत नव्हते. <img src="https://static.xx.fbcdn.net/images/emoji.php/v9/t4c/1/16/1f642.png" /> आज अचानक फेस्बुकच्या जाचक अटीतून सुटण्यासाठी जालीय दूवे देण्यासाठी एक उपाय सापडला. म्हणून मला आवडलेल्या दूव्यांचा अर्धसंदर्भ देत आहे... <br />० 137123723 (<a href="https://l.facebook.com/l.php?u=https%3A%2F%2Fvimeo.com%2F%3Ffbclid%3DIwAR38TelebAzym2goTEpHzC5VUGC5MT95W8JzaV6IlLL1eaN8cGmBvLRKoOo&h=AT1Nwpbpp51p2jzofSfRmsJLSBIxP0WM7qJ1lGaFmTZuLuHteESbETjrjh37iTsXHX7BR3KA6MrTfvn5BgbSuXpz-6aV5md5qUlamgZVypmeUTYJHDZRmeIfM-o6XpGxxeu4VT5zcZ5AO8Wd&__tn__=-UK-R&c[0]=AT1BArJZyxHFu1hCgaJzT8ZcBhFom_PrqG1grpaB_lctquFvmtlHAKcUp-Q8UmXYavcyNblY2IFRkewau5hXPrUW94jo9KC4eM3vMTBr2yyAzjNBiF3U4-wYVzzJQ6jbRkbnGKbwnWZc8iyr8DhL">https://vimeo.com/</a>)<br />० 8vL5xXWsgo8 (<a href="https://l.facebook.com/l.php?u=https%3A%2F%2Fyoutu.be%2F%3Ffbclid%3DIwAR38TelebAzym2goTEpHzC5VUGC5MT95W8JzaV6IlLL1eaN8cGmBvLRKoOo&h=AT3DIu_H4q8cOkWqfdYChleOEgB61tbgcX4qtjiMxJtqgZw1pTxwMbLRMQmg6P2IiU3J2F5cfyIwEhMCFKTqgF4YjLpMaAYW4_I7rESXBReLfdTypNGBAudEtB1icAp_cneu0HAez1xxRXKQ&__tn__=-UK-R&c[0]=AT1BArJZyxHFu1hCgaJzT8ZcBhFom_PrqG1grpaB_lctquFvmtlHAKcUp-Q8UmXYavcyNblY2IFRkewau5hXPrUW94jo9KC4eM3vMTBr2yyAzjNBiF3U4-wYVzzJQ6jbRkbnGKbwnWZc8iyr8DhL">https://youtu.be/</a>)<br />० 111078821 (<a href="https://l.facebook.com/l.php?u=https%3A%2F%2Fvimeo.com%2F%3Ffbclid%3DIwAR0GqA4zhXKglP9jJHa93gbNiIm9SS_noBgrWB_IwarKCn2VybTLFR5Q3w8&h=AT1Nwpbpp51p2jzofSfRmsJLSBIxP0WM7qJ1lGaFmTZuLuHteESbETjrjh37iTsXHX7BR3KA6MrTfvn5BgbSuXpz-6aV5md5qUlamgZVypmeUTYJHDZRmeIfM-o6XpGxxeu4VT5zcZ5AO8Wd&__tn__=-UK-R&c[0]=AT1BArJZyxHFu1hCgaJzT8ZcBhFom_PrqG1grpaB_lctquFvmtlHAKcUp-Q8UmXYavcyNblY2IFRkewau5hXPrUW94jo9KC4eM3vMTBr2yyAzjNBiF3U4-wYVzzJQ6jbRkbnGKbwnWZc8iyr8DhL">https://vimeo.com/</a>) <br /><br />अर्धसंदर्भापासून पूर्णसंदर्भ तयार करणे अवघड जायला नकोच... <img src="https://static.xx.fbcdn.net/images/emoji.php/v9/t4c/1/16/1f642.png" /></div>Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-10203569147803562792020-05-20T10:50:00.000+05:302020-05-20T10:50:01.388+05:30डी जीवनसत्त्व<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
डी जीवनसत्त्व<br />==========<br /><br />काही वर्षांपूर्वी जेव्हा डी जीवनसत्त्वाबद्दल नवे ज्ञान निर्माण झाले आणि माझ्या वाचनात आले तेव्हा मी ते वाटायला सुरुवात केली होती. माझी तेव्हा यथेच्छ टिंगलटवाळी झाली.<br /><br /><br />इतकच नव्हे तर तेव्हा डॉ०ना न सांगता मी माझी डी जीवनसत्त्वाची चाचणी करून घेतली होती. आणि (प्रथमच केलेल्या) चाचणीत डी जीवनसत्त्व प्रचंड कमी आढळले होते म्हणून डॉ० ना दाखवले तेव्हा "न विचारता चाचणी केली" म्हणून डॉक्टरांनी कपाळाला आठ्या पाडून डोळे वटारले होते...पण आज मी शहाणा ठरलो आहे आणि निर्लज्जपणे स्वत: स्वत:चीच पाठ थोपटून घेताना मला अतिशय आनंद होत आहे.<br /><br />या डी जीवनसत्त्वाने माझ्याबाबतीत झालेला एक महत्त्वाचा चमत्कार म्हणजे मला अचानक अंडी पचायला सुरुवात झाली. तेव्हापासून आजतागायत मला अंडी पोटात गेली नाही तर जीव कासाविस होतो. विश्वास बसत नसेल तर माझ्या बायकोला विचारावे...<br /><br />ॲलोपथी समस्येच्या मुळाशी जात नाही असे बोलले जाते. पण जनुकीय पातळीवर काम करणारी औषधे आणि द्रव्ये मुळाशीच काम करतात अशी आता माझी ठाम समजूत आहे. डी जीवनसत्त्व जनुकीय पातळीवर आणि म्हणून असंख्य आघाड्यांवर काम करते.<br /><br />अजुनही बरेच मूर्ख लोक डी जीवनसत्त्वाची चाचणी करायला, तसेच त्याचा पूरक पुरवठा करायला नाखूष असतात. सूर्यप्रकाशात हे जीवनसत्त्व तयार होत असले तरी सध्याच्या काळात सूर्यप्रकाश आणि तो मिळवण्यासाठी आवश्यक असलेला वेळ आणि जागेची अनुपलब्धता, कातडीचा वर्ण, अंग उघडे न टाकण्याबद्दलच्या (विशेषत: स्त्रियांच्या बाबतीत) आचरट कल्पना यामुळे आपण कायम याबाबतीत वंचित राहतो.<br /><br />आज करोनाच्यासाथीमध्ये काही डॉक्टर डी जीवनसत्त्व आपल्या आजुबाजुच्या लोकांना भेट म्हणून वाटा असे सांगतात, तेव्हा आपले सरकार याबाबत मूग गिळून गप्प राहते याचे वाईट वाटते.</div>
Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-5848303594047449272020-05-07T11:53:00.001+05:302020-05-07T12:18:53.309+05:30एका न झालेल्या पुस्तकाविषयी<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
नुकताच प्राणायामाच्या अभ्यासातला एक महत्त्वाचा टप्पा गाठला (माझ्या रक्तदाब आणि हृदयगतीच्या प्रगतीचे फोटो नुकतेच इथे टाकले होते). माझ्या दृष्टीने माझ्यासाठी ही एक मोठी उपलब्धी किंवा खरं सांगायच तर एक सिद्धीच आहे (कारण या टप्प्यावर किंवा इथुन पुढे तांत्रिकदृष्ट्या काही औषधांपासून मी मुक्त होऊ शकतो - जे मी सध्या तरी डॉ.च्या सल्ल्याशिवाय करणार नाही). पण या टप्प्यावर काही ठळक अनुभव इथे सांगायचे आहेत.<br />
<br />
माझ्या परिचयातले काही जण कुजकटपणे "अरे, तुझ्या त्या पुस्तकाचे काय झालं?" असं विचारत असतात. एका डॉक्टरांनी तर (डॉ. दीक्षितांना उद्देशून) "रेडिओलॉजिस्ट हे खरे डॉक्टर नसतात" असं सांगून माझा बुद्धीभेद करायचा प्रयत्न केला होता. एका ग्रुपमध्ये एक योगाभ्यासक प्राणायामावरील जुनाट, कालबाह्य ज्ञान लेखांद्वारे प्रसृत करत होते. तिथे आमची प्राणायामावरची लेखमाला मी प्रसृत केली तेव्हा हे योगाभ्यासक अस्वस्थ झाले. त्यांनी ज्ञान आणि माहिती असा सवतासुभा निर्माण करून आमची लेखमाला माहितीपूर्ण असली तरी ते "ज्ञान नव्हे" असा संदेश देऊन स्वत:चे महत्त्व वाढवायचा प्रयत्न केला. आपल्यासमोर आलेली माहिती कोणत्या प्रक्रियेतून निर्माण झाली आहे किंवा ज्ञान आणि माहिती यांच्यात काही परस्पर संबंध असतो (विशेषत: आंतरराष्ट्रीय दर्जाच्या नियतकालिकात वेगवेगळ्या जागतिक विद्यापीठामध्ये झालेले ताजे संशोधन हे केवळ माहिती नसते तर ते अत्यंत शिस्तबध्दपणे केलेले, जिज्ञासेने केलेले ज्ञानसंपादन असते, हे समजाऊन घेण्य़ाची कुवत त्या योगाभ्यासकांमध्ये आणि त्या समूहाच्या सदस्यांमध्ये नव्हती.<br />
<br />
फार थोडे, अगदी मूठभर वैद्यकीय व्यावसायिक प्राणायामावर नि:संदिग्ध, अभ्यासपूर्ण मत मांडू शकतात असा माझा अनुभव/निरीक्षण आहे. बहुतांश वैद्यकीय व्यावसायिक आणि त्यांची ’रि’ ओढणारे विज्ञानवादी "हे अजून पुरेसे सिद्ध झालेले नाही" असे म्हणून प्राणायामावर बोळा फिरवण्याची हूशारी तत्परतेने दाखवतात. यांना डॉक्टर का मानावे, असा मला आता प्रश्न पडतो. असो.<br />
<br />
प्राणायामाच्या अभ्यासात सर्वसामान्य लोकांना येणारी महत्त्वाची अडचण म्हणजे त्यांना स्वत:मध्ये घडून येणा-या बदलांचे निरीक्षण करता येत नाही आणि मग motivation संपते आणि monotony ने प्राणायाम नीरस आणि कंटाळवाणा बनतो. सध्या लॉकडाऊनमुळे माझी पत्नी आणि मुलगी माझ्याबरोबर प्राणायाम करतात. Pulse oximeter सारख्या स्वस्त आणि महत्त्वाच्या साधनाने त्यांना प्राणायामाचा हृदयगतीवर होणारा महत्त्वाचा परिणाम दिसल्याने त्यांचा उत्साह टिकून राहिला आहे.<br />
<br />
आमची लेखमाला संपली तरी मी ताजे संशोधन वाचत राहिलो. Autonomous nervous system चा शरीरातील अवाढव्य पसारा, शरीरातील सूक्ष्म व्यवहारांवरील नियंत्रण अचंबित करणारे आहे. त्यामुळे एक महत्त्वाची गोष्ट निश्चितपणे सांगता येते - एखाद्या व्यक्तीला प्राणायामाचा विवक्षित फायदा होईल की नाही, हे अनेक कारणांनी निश्चितपणे सांगता आले नाही तरी काही ना काही फायदा नक्कीच होईल - कुणाची रक्तदाबाची औषधे सुटतील किंवा कमी होतील तर एखाद्याचा उद्या येऊ शकणारा हार्ट ॲटॅक किंवा कॅन्सर एकतर येणारच नाही किंवा पुढे ढकलला जाईल, किंवा एखाद्याचा मधुमेह नियंत्रणात राहिल किंवा बरा होईल. प्राणायामाचे निंदक याच गोष्टीची कुचेष्टा करतात. पुढे ढकललेल्या किंवा टाळल्या गेलेल्या धोक्याचं महत्त्व समजायची कुवत निसर्गाने दूर्दैवाने सर्वाना समान दिलेली नाही.<br />
<br />
मंडळी, तेव्हा आमचं पुस्तक झालं नाही हा आमचा पराभव नसून आम्ही ज्या समाजाच्या भल्यासाठी ते लिहीले होते त्या समाजाचा पराभव आहे (आम्ही आमचे भले करून घेतले आहेच), हे कळले तरी पुरे...</div>
Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-72387846473572685112020-04-11T09:31:00.006+05:302020-04-11T09:31:57.648+05:30मन:सामर्थ्य<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
एक मजेशीर प्रसंग आहे. आता त्या गोष्टीला १७-१८ वर्षे झाली असतील. मी तेव्हा संगीतोपचारामध्ये काही प्रयोग करत होतो. माझ्या तेव्हाच्या प्रयोगांना मला भारत देश सोडून भरभरून प्रतिसाद मिळाला होता. त्या सुमाराला माझ्या परिचयातल्या एका वकीलांनी माझे संगीतोपचारांचे प्रयोग त्यांच्या परिचयाच्या एका तरूणावर करण्यास सुचविले. त्या तरूणाचा प्रेमभंग झाल्यामुळे तो भावनिकदृष्ट्या उध्वस्त झाला होता. त्याचे परिणाम त्याच्या तब्येतीवर आणि रोजच्या व्यवहारांवर व्हायला लागल्यामुळे त्या तरूणाच्या निकटवर्तीयांना काळजी वाटत होती.<div>
<br /> सुदैवाने हा तरूण प्रयोग काय आहे हे समजल्यावर कोणतेही आढे-वेढे न घेता तयार झाला आणि एक दिवस आम्ही त्या वकीलांच्या घरीच प्रयोग करायचे ठरवले. या प्रयोगात कानाला इयरफोन लावून डोळे मिटून विशिष्ट त-हेने तयार केलेले नाद आणि संगीत २०-३० मि. ऐकत पडून राहायचे असते. सुमारे ९०% लोक हा ट्रॅक ऐकताऐकता पहिल्या ५-१० मि० मध्ये झोपी जाऊन घोरायला लागतात आणि ट्रॅक संपल्यावर जागे झाल्यावर वेगवेगळ्या आश्चर्यकारक प्रतिक्रिया देतात. बहूतेक सर्वांना प्रयोग संपल्यावर झोपेतून हलवून उठवावे लागते. मात्र या तरूणाच्या बाबतीत असं घडलं, की आम्ही थोडा वेळ घाबरून गेलो होतो. त्याला आम्ही ट्रॅक संपल्यावर ४० मि० गदागदा हलवून उठवायचा प्रयत्न करत होतो. एव्हढी गाढ झोप त्याला लागली होती. मग थोड्या वेळाने वकीलमहाशय माझ्यापाशी येऊन म्हणाले, "हा मेंटली फार वीक आहे. जगात इतकं वीक राहून चालत नाही". त्यांचा रोख मनाच्या ताकदीकडे होता हे लक्षात आले असेलच...<br />"मनाची ताकद" हे तसे आपल्याकडून अतिशय सैलपणे वापरले जाणारे शब्द! माणूस संकटात सापडला की त्याला हमखास मिळणारा सल्ला म्हणजे - "मनाची ताकद वाढवा". या "मनाच्या ताकदीचे" मला गेले कित्येक वर्षे गूढ कोडे आणि आकर्षण निर्माण झाले आहे. मनाची ताकद आपल्याला किती वाढवता येते? सामान्य माणसे मनाची ताकद वाढवायला बाह्य उपायांवर का अवलंबून राहतात? इत्यादि या संदर्भातले उपप्रश्न आहेत. हा विषय आध्यात्मिक गुरु आणि स्वयंमदत तज्ज्ञ यांनी बळकावला आहे. आध्यात्मिक गुरु हे फक्त गोंधळ वाढवतात (क्वचितच ते मुद्देसूद बोलतात, तसेच सैल विधाने करतात) तर स्वयंमदत तज्ज्ञ फार जुजबी आणि उथळ रितीने हा प्रश्न हाताळतात, असे माझे सध्या मत बनले आहे.</div>
<div>
<br />मी वैद्यकाचा विद्यार्थि नाही. जास्तीत जास्त एखादा मुरलेला हौशी खगोल किंवा पक्षी निरीक्षक यांच्या इतकीच माझी आणि वैद्यकाची जवळीक आहे. डॉ. दीक्षितांसारखे फार थोडे वैद्यकीय व्यवसायिक माझ्या नशीबाने मला माझी हौस भागवायला मदत करतात. या आणि काही वाचन एव्हढ्याच भांडवलावर "मनाची ताकद" म्हणजे काय याचा शोध घ्यायचा प्रयत्न मला करायचा आहे. <br /></div>
<div>
आता मन म्हणजे काय हे तपासायचा प्रयत्न करू या! मन म्हणजे काय याची आध्यात्मिक गुरुनी, योग्यांनी केलेल्या व्याख्या मला स्वीकारायची नाही कारण त्यात एकवाक्यता व्हायची शक्यता शून्य! दूसरे म्ह० चिकीत्सेचे त्यांना अतिशय वावडे असते. मनाची निर्मिती जडातूनच होते, हे आधुनिक विज्ञानाला गवसलेले सत्य मान्य केले तर मन म्हणजे मानवी मेंदू आणि उर्वरित शरीराचे सर्व ज्ञात आणि अज्ञात व्यवहार. ही कॅण्डेस पर्ट या सुप्रसिद्ध वैज्ञानिक विदुषीने (Molecules of Emotion या पुस्तकाची लेखिका) केलेली व्याख्या मला जास्त योग्य वाटते.<br /></div>
<div>
मुळात ताकद, बळ, सामर्थ्य, क्षमता, उर्जा या संज्ञा प्रामुख्याने जड वस्तूंच्या स्थानांतराशी किंवा रुपांतराशी (कार्याशी) निगडीत आहेत. त्यामुळे त्यांची गणिते मांडावी लागतात. स्थानांतर किंवा रुपांतर इच्छित किंवा नियंत्रित नसेल (ते जर अनियंत्रित असेल), तर ताकद, बळ, सामर्थ्य, क्षमता, उर्जा याची गणिते करावी लागत नाहीत. वस्तूवर निश्चित कार्य केले की त्याचे निश्चित फल मिळते. मानवी व्यवहारात हे फल मानसिक पातळीवर समाधान/नैराश्य, आर्थिक पातळीवर नफा/तोटा, शारीरिक पातळीवर पोषण/आरोग्य/अनारोग्य मिळवून देते. थोडक्यात अपेक्षित फल मिळाले तर सकारात्मक परिणाम होतो आणि अनपेक्षित मिळाले तर नकारात्मक परिणाम होतो. <br />आता मानसिक बळ या संकल्पनेचा अर्थ लावायचा प्रयत्न करता येईल. एखादे कार्य केवळ मानसिक पातळीवर घडण्यासाठी जे बळ लागते त्याला मानसिक बळ किंवा मन:सामर्थ्य म्हणणे योग्य होईल. हे बळ मिळणे म्ह० काही चेतारसायनांचे स्रवण (डोपामाईन?) प्रतिसाद म्हणून होत असणार. जेव्हा एखादी कृती मानसिक पातळीवर (म्ह० केवळ कल्पनेने) घडून येते किंवा केली जाते, तेव्हा शरीर आपल्याला उत्साही किंवा निरूत्साही बनवून मानसिक पातळीवर प्रतिसाद देते आणि कार्यप्रवृत्त अथवा परावृत्त करते. मेंदू मधली reward circuits उद्दीपित होउन, मनातल्या मनात एखादी कृती करताना पुरेसा उत्साह निर्माण झाला नाही तर ध्येय साध्य करण्याचे motivation नाहीसे होते आणि ती व्यक्ती नाउमेद होते. <br /></div>
<div>
सांगायचे तात्पर्य असे की एखाद्या काल्पनिक कृतीला शरीराचा अनुकूल प्रतिसाद मिळणे ही ऐच्छिक क्रिया नाही. ती जनुकीय भाग्याने नियंत्रित केलेली क्रिया आहे. जनुकीय भाग्य आहार, ताण-तणाव, आनुवंशिकता व आजुबाजुची परिस्थिती यांनी नियंत्रित केले जाते.<br /></div>
<div>
हे सर्व इथे सांगण्य़ाचे कारण असे की "आपलं मानसिक बळ वाढवा" असा सल्ला अनेकजण अनेकांना अत्यंत सैलपणे देत असतात, ते चुकीचे आहे असे मला वाटते. सामान्य आहाराने शारीरिक ताकद एका मर्यादेपर्यंतच वाढते, मग विशिष्ट आहारानेच (आणि व्यायामाने) वाढते, तसेच मानसिक ताकदीचे आहे. आजुबाजुची परिस्थिती एखाद्याला या खुराकापासून वंचित ठेवत असेल तर दोष आजुबाजुच्या परिस्थितीचा आहे. तात्पर्य एखाद्या व्यक्तीच्या मनाची ताकद वाढवण्याच्या प्रयत्नाला मर्यादा आहेत. <br /></div>
<div>
प्रार्थना, ध्यान, वेगवेगळे छंद हे ताण-तणाव कमी करतात आणि काही काळ समस्यापासून लांब राहायला मदत करतात, तसेच वेगळ्या दृष्टीकोनातून समस्यांकडे बघण्य़ासाठी जी अवस्था आवश्यक आहे ती मिळवण्यासाठी या उपायांची मदत होऊ शकते. पण मानसिक ताकद वाढवण्यासाठी "आडात असणे" आवश्यक आहे, असे माझे वैयक्तिक मत आहे.</div>
</div>
Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-46939118589597950172020-03-05T17:41:00.004+05:302020-03-05T17:41:39.521+05:30झालं-गेलं<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />आजकाल अनेकजण अनेकांना "झालं-गेलं विसरुन जा"चा सल्ला देत असतात. ब-याच वेळा ही अपेक्षा एकतर्फी ठेवली जाते. तत्त्वत: झालं-गेलं विसरुन तेव्हाच जाता येतं, जेव्हा निश्चित भविष्यकाळ दिसत असतो आणि तो आपल्या प्रगतीसाठी तसेच आनंदासाठी पुरेसा पोषक असतो (प्रगती आणि आनंद हे दोन महत्त्वाचे निकष आहेत). प्रत्यक्षात माणसांच्या स्वभावाचे पीळ काही झालं तरी सुटत नाहीत. अशा परिस्थितीमध्ये झालं-गेलं विसरून जाणं हा पायावर धोंडा पाडून घेणे असते... मुळात एखादी गोष्ट विसरणे ही नैसर्गिक प्रक्रिया आहे, आणि त्यासाठी अनुकूल वातावरण निर्माण करावे लागते. विसरणे कोणत्याही दबावाखाली घडून येत नाही, हे ब-याच मूर्खाना कसं कळत नाही हे एक कोडे आहे.<br /><br />तरी पण मला जेव्हा "झालं-गेलं विसरून जा"चा सल्ला मिळतो, तेव्हा त्या व्यक्तीला मला एक प्रयोग सुचवासा वाटतो. तो प्रयोग असा- मी त्या सुचवणा-या व्यक्तीला चारचौघात चपलेने दोन्ही गालांवर एकेक ठेऊन देईन आणि मग "झालं गेलं विसरून जाऊया"ची ऑफर करेन. आहे मान्य?<br /><br />या टप्प्यापर्यंत प्रयोग व्यवस्थित पार पाडल्यावर काही व्यक्तींची यादी मी त्यांच्याकडे सुपूर्द करेन. या व्यक्तीना एखाद्या चौकात दोन्ही गालांवर दहा मारून एक मोजेन आणि "झालं गेलं विसरून जाऊया"ची ऑफर करेन.<br /><br />व्यवस्थित प्रात्यक्षिक मिळाले तरं झालं-गेलं विसरून कसं जायचं याचा व्यवस्थित अभ्यास/सराव करता येतो...</div>
Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-23200183112406876402020-02-27T09:20:00.000+05:302020-03-01T08:31:42.635+05:30न्याय<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
काल आमची लेक दोनचार दिवसांच्या सुट्टीसाठी घरी आली. घरी आल्या आल्या तिच्या नेहेमीप्रमाणे गप्पा, प्रगतीचा अहवाल देणे सुरु झाले. पण काल तिच्याशी बोलताना एक गोष्ट ठळक जाणवली. काल तिच्या बोलण्यात आपले आईवडिल इतरांपेक्षा कसे वेगळे आहेत, याचे तिला आकलन झाल्याचे जाणवत होते.<br />
<br />
<br />
अपर्णा आणि मी नवरा बायको म्हणून किती यशस्वी माहित नाही. आमचे लग्न मोडायचे असंख्य प्रयत्न करण्यात आले. त्यात काही हरामखोर वकील, परिचित, नातेवाईक आणि हितचिंतक म्हणवणारे socalled मित्र पण होते.<br />
<br />
Fuck you all folks, you lost!<br />
<br />
माझी आई हे जग सोडून जाताना मला दोन आशीर्वाद देऊन गेली - त्यातला १ला होता, "तुझी मुलगी तुला न्याय देईल." तो अक्षरश: खरा ठरला. दूसरा पण जवळपास खरा ठरला<br />
<br />
पण आईवडिल म्हणून १०१% यशस्वी ठरलो, यासारखा दूसरा आनंद नाही!</div>
Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-5940716048199625362020-01-27T19:10:00.003+05:302020-02-02T11:32:46.787+05:30आरती<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; margin-bottom: 6px;">
<br /></div>
<br /><br />त्याला दगड मारताना<br />ते म्हणाले,<br />फक्त आमचा हत्ती<br />खरा हत्ती!<br /><br /><br />तुझ्या वास्तवाला<br />अर्थ नाही<br />कसलाच!<br /><br /><br />मग जखमा<br />झाल्यावर म्हणाले,<br /><br />"आता दवाखान्यात जा,<br />तुझा तूच.<br />आणि उपचार करून घे.<br /><br />पण आम्हाला<br />दगड मारू नकोस.<br /><br /><div>
बरा झालास की<br />आमची आरती<br />करायला मात्र विसरू नकोस."<div class="text_exposed_show" style="background-color: white; color: #1c1e21; display: inline; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px;">
<div style="font-family: inherit; margin-bottom: 6px; margin-top: 6px;">
-- राजीव उपाध्ये</div>
</div>
</div>
</div>
Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-4574355439764579152020-01-26T09:32:00.000+05:302020-01-26T09:32:03.520+05:30लवकर शहाणे व्हा!<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="" data-block="true" data-editor="8nsd1" data-offset-key="eivnd-0-0">
<div class="_1mf _1mj" data-offset-key="eivnd-0-0" style="direction: ltr; position: relative;">
निर्भयाच्या बलात्का-यांना फाशी लवकरच होईल, पण बलात्कार थांबणार नाहीत. ते चालूच राहतील. जोपर्यंत "किडक्या प्रजे"ची निर्मिती थांबत नाही, तोपर्यंत बलात्कार चालूच राहणार...<br /><br />माणसाचा विवेक जगण्याच्या ताणातून संपतो, शरीराला (पर्यायाने मेंदूला) सडवणा-या पर्यावरणातून तो संपवला जातो. धान्याला किड लागली की धान्य निवडून किड संपत नाही. धान्याला उन दाखवावे लागते, धान्य साठवायची (पर्यावरण) जागा बदलावी लागतो. दोन-चार बलात्का-यांना फाशी हे फक्त डब्यातून बाहेर येणारे पोरकिडे चिरडून टाकण्यासारखे आहे कारण बाकी डबा किड्यांसकट सडक्या धान्याने भरलेला तसाच राहतो.<br /><br />Whistle-blower ची कुचेष्टा करणारा समाज हा सहसा चुकीच्या गृहितकांना कुरवाळत राहतो. मूळ प्रश्न नाकारत राहतो किंवा सिक्रेट ग्रुपमधून कुचेष्टा करत राहतो. फार काही मिळवले जात नाही. चुकीची गृहितके केळ्याच्या साली सारखी असतात. कधी आपटवतील सांगता येत नाही.<br /><br />दीर्घायुष्याची रहस्ये शोधताना शरीरांतर्गत (जनुकीय देणगी) आणि बाह्य घटकांचा (आहार जीवनशैली, सामाजिक घटक) अभ्यास केला जातो. तसा बलात्कार कमी असलेल्या प्रदेशांचा अभ्यास केला जातो का?<br /><br />लवकर शहाणे व्हा<span style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: inherit; font-size: 14px; white-space: pre-wrap;">!</span></div>
</div>
<div class="" data-block="true" data-editor="8nsd1" data-offset-key="fnmmi-0-0" style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; white-space: pre-wrap;">
<div class="_1mf _1mj" data-offset-key="fnmmi-0-0" style="direction: ltr; font-family: inherit; position: relative;">
<span data-offset-key="fnmmi-0-0" style="font-family: inherit;"><br data-text="true" /></span></div>
</div>
<div class="" data-block="true" data-editor="8nsd1" data-offset-key="5hd0n-0-0" style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; white-space: pre-wrap;">
<div class="_1mf _1mj" data-offset-key="5hd0n-0-0" style="direction: ltr; font-family: inherit; position: relative;">
<span data-offset-key="5hd0n-0-0" style="font-family: inherit;">https://medicalxpress.com/news/2020-01-high-air-pollution-exposure-one-year-olds.html?fbclid=IwAR1QDX8mS7xd6RgbokydEWzyJe37n8o1wXdF-UkSSVKqt35bEY5YgDSIgWg</span></div>
</div>
</div>
Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-50523354406598947692019-11-08T18:36:00.001+05:302019-11-08T18:40:42.154+05:30कै० अरविंद इनामदार<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="" data-block="true" data-editor="3vqoc" data-offset-key="3ejm1-0-0" style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; white-space: pre-wrap;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://scontent.fpnq1-2.fna.fbcdn.net/v/t1.0-9/70376907_10220487099145874_4829514922750640128_n.jpg?_nc_cat=107&_nc_oc=AQnzHfoQBJmYYVQKRp7ovq6j9nUXBn0Kg0C1xWs3oQo23oYa9Bz6utzdBpOa5ruWY7InkWUaKBCrj_9HPphAvYQh&_nc_ht=scontent.fpnq1-2.fna&oh=1647b2829269a5d22f443958c0b782ef&oe=5E5F7A3D" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="130" data-original-width="191" src="https://scontent.fpnq1-2.fna.fbcdn.net/v/t1.0-9/70376907_10220487099145874_4829514922750640128_n.jpg?_nc_cat=107&_nc_oc=AQnzHfoQBJmYYVQKRp7ovq6j9nUXBn0Kg0C1xWs3oQo23oYa9Bz6utzdBpOa5ruWY7InkWUaKBCrj_9HPphAvYQh&_nc_ht=scontent.fpnq1-2.fna&oh=1647b2829269a5d22f443958c0b782ef&oe=5E5F7A3D" /></a></div>
<div class="_1mf _1mj" data-offset-key="3ejm1-0-0" style="direction: ltr; font-family: inherit; position: relative;">
<br /></div>
</div>
<div class="" data-block="true" data-editor="3vqoc" data-offset-key="6n25g-0-0" style="background-color: white; color: #1c1e21; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; white-space: pre-wrap;">
<div class="_1mf _1mj" data-offset-key="6n25g-0-0" style="direction: ltr; font-family: inherit; position: relative;">
<span data-offset-key="6n25g-0-0" style="font-family: inherit;"><br data-text="true" /></span></div>
</div>
<br /><br />मी संगणक संगीतावर काम करत होतो, तेव्हा माझा प्रकल्प एक "पर्यटकांचे आकर्षण" ठरला होता. आमच्या संस्थेला भेट देणा-यांना जे प्रकल्प हमखास दाखवले जायचे त्यात माझे संगणकीय संगीताचे काम नक्की दाखवले जायचे. आज काही श्रेयलंपट बराच गैरप्रचार करतात (आणि उघडे पडतात) पण तो भाग वेगळा...<br /><br /><div>
त्या सुमारास कै० अरविंद इनामदार पुण्यात (राज्याचे?) गुप्तचर विभागाचे प्रमुख म्हणून बदलून आले होते. माझे तेव्हाचे वरीष्ठ इनामदारांचे महाविद्यालयीन मित्र असल्याने त्यांनी इनामदारांना संस्थेत आणलेच. <br /></div>
<div>
गुप्तचर संचालक असल्याने तेव्हा कै० अरविंद इनामदार सगळीकडे मोठा जामानिमा घेऊन फिरत असत. माझा प्रकल्प बघायला आले तेव्हा जवळजवळ १०-१५ पोलिस अधिका-यांचा थवा कै० इनामदार यांच्या बरोबर होता. <br /><br />प्रकल्पाचे सादरीकरण सुरु करायच्या आधी मी एक खुर्ची कै० इनामदारांसाठी आणली आणि त्यांना बसायची विनंति केली. माझ्या टेबलजवळ फार गर्दी झाली की सर्वांना संगणक नीट दिसत नसे. बाकीच्यांना नीट दिसावे म्हणून मी पण माझ्या साठी एक खुर्ची ओढली आणि बसून सादरीकरण सुरु केले. <br /><br />एक पोरगेलासा संशोधक सर्व मातब्बर अधिका-यांसमोर बसून सादरीकरण करतो, हे पोलिस यंत्रणेत उभी हयात घालवलेल्या त्या अधिका-यांना पचवणे कठीण गेले आणि घसे खाकरून, नेत्रपल्लवी करून मला तसे सुचवले गेले. पण उभे राहून सादरीकरण तेव्हा शहाणपणाचे नसल्याने मी तसेच बसून पुढे चालु ठेवले. <br /><br />मी कै० अरविंद इनामदारांना "संगणकाला उमजलेला" जौनपुरी दाखवत असताना त्यांनी एक आक्षेप घेतला. जौनपुरीचे चलन असे नसते म्हणून त्यांनी एक सुरावट घेऊन दाखवली. मी थंडगार पडलो. पण दुस-या क्षणी मी त्यांना प्रतिप्रश्न केला की "आपण १० गवयांना जौनपुरीचे चलन विचारुया. ते एकच चलन सांगतील याची खात्री काय?" माझा प्रतिप्रश्न कै० अरविंद इनामदारांना आणि त्यांच्या बरोबर आलेल्या थव्याला अनपेक्षित धक्का होता. यातले तात्पर्य असे की एखादी गोष्ट चूक ठरवायच्या अगोदर बरोबर काय हे निश्चित पणे सांगता आले पाहिजे. माझा मुद्दा कै० अरविंद इनामदारांना पटला असावा. पण त्यानंतर आमची प्रश्नोत्तरे रंगली आणि मला शुभेच्छा देऊन ते गेले. <br /><br />नंतर कै० अरविंद इनामदारांची आणि माझी विद्यापीठाच्या आवारात अर्धा-डझनवेळा तरी गाठ पडली असेल. ते मला हसत सॅल्युट करायचे. त्यामुळे मला किंचित ओशाळायला पण व्हायचे. <br /><br />पुढे ते राज्याचे पोलिस महासंचालक झाले आणि त्यांच्या विद्यापीठातल्या फे-या थांबल्या. मी त्यांची भेट विसरून गेलो. <br /><br />पुढे अनेक दिवसांनी मी मुंबईला दख्खनच्या राणीने जात होतो. धारागृहाला भेट द्यायला मी जात असताना खिडकीत बसलेल्या एका व्यक्तीने मला जागेवरूनच हसून सॅल्युट केला. क्षणभर गोंधळलो. मी फक्त जुजबी हसून प्रतिसाद दिला. <br /></div>
<div>
मग व्हि० टी० स्टेशन आले. उतरल्यावर सशस्त्र पोलिसांच्या गराड्यात एक व्यक्ती गेटच्या दिशेने जाउ लागली. मी किंचित उत्सुकतेने पुढे जाऊन पाहिले तेव्हा डब्यामध्ये मला सॅल्युट करणारे ते कै० अरविंद इनामदार असल्याचे लक्षात आले आणि अंगावर शहारे आले. कुणाचा विश्वास बसो अथवा न बसो, त्यांची नजर बाजुला वळली आणि आमची परत नजरभेट झाली, आणि परत त्यांनी मान किंचित वाकवून माझ्याकडे बघत स्मित केले. यावेळेला मात्र मी तात्काळ झुकुन आणि हात जोडून त्यांना नमस्कार केला. <br /></div>
<div>
एक मोठा आणि साधा माणूस!</div>
</div>
Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-14043774923007250442019-07-18T15:25:00.001+05:302019-11-08T18:39:28.250+05:30अनुलोम-विलोमविषयी थोडसे...<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div class="_3x-2" data-ft="{"tn":"H"}" style="-webkit-text-stroke-width: 0px; background-color: white; color: #1d2129; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 12px; font-style: normal; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; orphans: 2; text-align: start; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 2; word-spacing: 0px;">
<div data-ft="{"tn":"H"}" style="font-family: inherit;">
<div class="mtm" style="font-family: inherit; margin-top: 10px;">
<div class="_6m2 _1zpr clearfix _dcs _4_w4 _41u- _59ap _2bf7 _64lx _3eqz _20pq _3eqw _2rk1 _359m _3n1j _5qqr" data-ft="{"tn":"H"}" id="u_41_2" style="background-color: #f2f3f5; border-radius: 0px; border: none; box-shadow: none; font-family: inherit; margin-left: -12px; margin-right: -12px; max-width: none; overflow: hidden; position: relative; z-index: 0; zoom: 1;">
<div class="clearfix _2r3x" style="font-family: inherit; zoom: 1;">
<div class="lfloat _ohe" style="float: left; font-family: inherit; width: 500px;">
<span class="_3m6-" style="font-family: inherit;"></span><br />
<div class="_63yw" style="font-family: inherit; position: relative;">
<div class="_6ks" style="font-family: inherit; line-height: 0; position: relative; z-index: 1;">
<span class="_3m6-" style="font-family: inherit;"><a data-lynx-mode="asynclazy" data-lynx-uri="https://l.facebook.com/l.php?u=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC5575449%2F%3Ffbclid%3DIwAR0Oi47LwjMXh9NmBzWuamyfLdgV4ZCGgpB5XOTX1gm-VOwuDWYcP7iUuG8&h=AT0QFdUv8FeKwQ8EJczUktKPhgfWNSEaaxccwR8AYWY-EHKTBppaxfMXG-nckD4EWvNMuYJQ4r_f0SlSrhSQTnH3eF4DbzRGwEa7ozrC0nmQri9Gr6n6tiQ3ZM49P3qK7e0BGG_aqOMy4pfVNWlmlBk" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5575449/?fbclid=IwAR0Oi47LwjMXh9NmBzWuamyfLdgV4ZCGgpB5XOTX1gm-VOwuDWYcP7iUuG8" rel="noopener nofollow" saprocessedanchor="true" style="color: #385898; cursor: pointer; font-family: inherit; text-decoration: none;" tabindex="-1" target="_blank"></a></span><br />
<div class="_6l- __c_" style="background-color: white; font-family: inherit; position: relative;">
</div>
<span class="_3m6-" style="font-family: inherit;"><a data-lynx-mode="asynclazy" data-lynx-uri="https://l.facebook.com/l.php?u=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC5575449%2F%3Ffbclid%3DIwAR0Oi47LwjMXh9NmBzWuamyfLdgV4ZCGgpB5XOTX1gm-VOwuDWYcP7iUuG8&h=AT0QFdUv8FeKwQ8EJczUktKPhgfWNSEaaxccwR8AYWY-EHKTBppaxfMXG-nckD4EWvNMuYJQ4r_f0SlSrhSQTnH3eF4DbzRGwEa7ozrC0nmQri9Gr6n6tiQ3ZM49P3qK7e0BGG_aqOMy4pfVNWlmlBk" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5575449/?fbclid=IwAR0Oi47LwjMXh9NmBzWuamyfLdgV4ZCGgpB5XOTX1gm-VOwuDWYcP7iUuG8" rel="noopener nofollow" saprocessedanchor="true" style="color: #385898; cursor: pointer; font-family: inherit; text-decoration: none;" tabindex="-1" target="_blank">
</a></span></div>
</div>
<span class="_3m6-" style="font-family: inherit;">
</span></div>
</div>
</div>
</div>
</div>
</div>
<br />
<div class="_5pbx userContent _3576" data-ft="{"tn":"K"}" data-testid="post_message" id="js_6kd" style="-webkit-text-stroke-width: 0px; background-color: white; color: #1d2129; font-family: Helvetica, Arial, sans-serif; font-size: 14px; font-style: normal; font-variant-caps: normal; font-variant-ligatures: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; line-height: 1.38; margin-top: 6px; orphans: 2; text-align: start; text-decoration-color: initial; text-decoration-style: initial; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 2; word-spacing: 0px;">
<div style="font-family: inherit; margin: 0px 0px 6px;">
अनुलोम-विलोमविषयी थोडसे...<br />
===============</div>
<div style="font-family: inherit; margin: 6px 0px;">
-- राजीव उपाध्ये</div>
<div style="font-family: inherit; margin: 6px 0px;">
<br /></div>
<div style="font-family: inherit; margin: 6px 0px;">
डॉ० दीक्षितांबरोबर प्राणायामावरील लेखमाला लिहून झाली त्याला आता वर्षापेक्षा जास्त काळ लोटला आहे. आमच्या लेखमालेत प्राणायामातील टरफले (गूढता) काढून टाकल्याने हा सगळा उद्योग अनेकांना रुचला नाही किंवा डोक्यावरून तरी गेला (त्यामुळे लोकांना शहाणे करायचा माझा उत्साह पण संपला). पण या विषयाचे माझे कुतूहल पूर्वी इतकेच जागे असून स्वत:चे प्रयोग आणि ताज्या संशोधनाचा वेध घेणे माझ्या कुवतीनुसार चालुच आहे. या सगळ्या उपद्व्यापाचा महत्त्वाचा निष्कर्ष असा की प्राणायाम होण्यासाठी श्वसन जाणीवपूर्वक, एकाग्र आणि संथपणे होणेपणे आवश्यक आहे. यात "जाणीवपूर्वक" हे शब्द उपाग्रखण्ड (Prefrontal lobe) आणि "संथपणे" हे शब्द परानुकम्पी नाडीसंस्थेशी (para sympathetic nervous system) निगडीत आहेत. ज्यांना शरीरातील या दोन घटकांचे कार्य समजणार नाही त्यांना प्राणायाम कशी जादू करतो, हे कधीही कळणार नाही आणि प्राणायामाचा फायदा पण मिळवता येणार नाही. (अशा व्यक्ती प्राणायामाची कुचेष्टा करण्यात सहसा पुढे असतात. त्यांनी प्राणायामाच्या वाटेला जाऊ नये, अशी माझी स्पष्ट सूचना आहे.)</div>
<div style="font-family: inherit; margin: 6px 0px;">
वरील लेखमाला लिहीताना मी केवळ स्वत:पाशी माझ्यापुरते काही अंदाज बांधले होते - त्यातला एक महत्त्वाचा असा, की एकच प्राणायाम पद्धत सर्वांना सारखीच उपयोगी पडेल असे नाही. याचा अर्थ असा की प्रत्येक व्यक्तीला योग्य अशी जास्तीत उपयोगी पडणारी पद्धत शोधता येणे आवश्यक आहे. त्यात पुन्हा ही पद्धत वस्तुनिष्ठपणे निवडता आली पाहीजे. मी बांधलेले अंदाज तपासण्यासाठी जे आवश्यक संशोधन करायला हवे ते अनेक कारणांनी मला सध्या शक्य नाही, या जाणीवेने अस्वस्थ असताना काही महत्त्वाचे दूवे हाती लागले आणि माझे अंदाज बरोबर ठरल्याचा आनंद झाला.</div>
<div style="font-family: inherit; margin: 6px 0px;">
मी प्राणायामाच्या तंत्रात अनेक प्रयोग केले आणि काही पारंपरिक तंत्रे पण तपासली. या सर्व वेगवेगळ्या तंत्राची परिणामकारकता सारखी नाही. तसेच त्यात वेगवेगळे धोकेही आहेत. तरीही मला डॉ. दीक्षितांचे तंत्र आणि पारंपरिक अनुलोम-विलोम जास्त लाभदायक ठरत असल्याचे लक्षात आले. डॉ. दीक्षितांच्या तंत्राने मला रक्तदाब नियंत्रणात ठेवता येतो आणि हुकुमी झोप मिळवता येते ( मी घेत असलेल्या एका औषधाचा डोस (melatonin) आता शून्यावर आला आहे, तसेच सध्या कित्येक महिने रक्तदाबा्च्या औषधाचा डोस नगण्य आहे.)</div>
<div style="font-family: inherit; margin: 6px 0px;">
अलिकडे मी पारंपरिक अनुलोम-विलोमची परिणामकारकता कशात असावी याचा शोध घ्यायचा प्रयत्न केला. योगतज्ञ यावर प्रकाश टाकताना काही वादग्रस्त कल्पनांचा आधार घेतात - चंद्र नाडी, सूर्य नाडी, वेगवेगळी चक्रे इ०</div>
<div style="font-family: inherit; margin: 6px 0px;">
पण मला वर केलेल्या व्याख्येच्या चौकटीतच हे उत्तर सापडले. ते असे - दोन्ही नाकपुड्या मोकळ्या असताना फुप्फुसातील हवा बाहेर पट्कन टाकली जाते. त्यामुळे दोन्ही नाकपुड्यांनी संथपणे श्वसन थोडे अवघड बनते. एका नाकपुडीने श्वसन करताना हवा आत घेण्यास किंवा बाहेर टाकण्यास साहजिकच जास्त वेळ लागतो आणि ते आपोआप दीर्घ आणि संथ बनते. नाकपुड्या बदलण्याने कोणतेही चंद्र-सूर्य उगवत नसून, त्या क्रियेवर एकाग्रता झाल्याने उपाग्रखण्डाचे अधिपत्य श्वसनावर निर्माण होते. श्वसनाची गती संथ झाल्याने परानुकम्पी नाडीसंस्थेची हितकारक कार्ये चालु होतात.</div>
<div style="font-family: inherit; margin: 6px 0px;">
यात आणखी महत्त्वाचा भाग असा की श्वसनाची गती नेमकी किती असावी याचे उत्तरही आधुनिक विज्ञानच आता देते. ही गती खुप कमी झाली तर परानुकम्पी नाडीसंस्था अति-उत्तेजित होऊन भ्रम, वेड किंवा मृत्यु उद्भभवू शकतो.</div>
<div style="font-family: inherit; margin: 6px 0px;">
मी अलिकडेच <a data-ft="{"tn":"-U"}" data-lynx-mode="asynclazy" href="https://l.facebook.com/l.php?u=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC5575449%2F%3Ffbclid%3DIwAR2YlVtYzg48ZU8DZ_hfr625l5vSDAIm3nt_AVDed8p6r284HHaDqoNUi4M&h=AT2xU37cdawkalbwrlYyNkYoXeaYYxsRT6bhGrEue8K9IgnpqHhirwo4Pswz8W9Ll9-qxkNoKesxmcE-L4maqEwHSDoWt7zEBenesZHZ6qX223NxvVplT9zHn2fwDygV0jWTvXuwJAszPK--LgZkO1dlsmwd1w" original_target="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/pmc5575449/?fbclid=iwar2ylvtyzg48zu8dz_hfr625l5vsdaim3nt_avded8p6r284hhadqonui4m" rel="noopener nofollow" saprocessedanchor="true" style="color: #385898; cursor: pointer; font-family: inherit; text-decoration: none;" target="_blank">https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5575449/</a> या दुव्या वरील ताजे संशोधन वाचले. यात resonance breathing frequency ची कल्पना मांडली आहे. त्यात मिनिटाला सहा श्वास ही सरासरी resonance breathing frequency असल्याचे म्हटले आहे. व्यक्तीच्या शरीररचनेनुसार ही frequency बदलु शकते. एका मिनिटाला सहा वेळा श्वास घेतल्याने हृदतगतीची लवचिकता (heart rate variability) प्राप्त होऊन परानुकम्पी नाडीसंस्थेला योग्य तेव्हढीच चालना मिळते. मी अनुलोम-विलोम करतो तेव्हा अंत:श्वसन-अंतर्कुंभक (२-३ सेकंद) - बहिर्श्वसन हे एक चक्र १० सेकंदात पूर्ण होते म्ह० आपोआपच मिनिटाला सहा श्वास ही गती निर्माण होते. मला अनुलोम-विलोम लाभदायक का ठरतो याचे उत्तर अखेर सापडले.</div>
<div style="display: inline; font-family: inherit; margin: 6px 0px 0px;">
लोक हो, कुचेष्टा थांबवा, आणि प्राणायामाकडे डोळसपणे बघा...</div>
</div>
</div>
Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-3284621982073759122019-07-15T08:34:00.002+05:302019-07-15T08:34:33.989+05:30परंपरेशी ऐशीतैशी<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<br />
समाजाच्या ब-याचशा धारणा अतार्किक असतात. अशा अतार्किक धारणांचे ओझे मानवी समूह कशासाठी निर्माण करतात, का बाळगतात?<br />
<br />
विशिष्ट चिन्हांशी एकनिष्ठतेची अपेक्षा ही अशीच एक अपेक्षा...<br />
<br />
समजा अ आणि ब हे दोन भिन्न समूह आहेत. त्यांच्या भिन्न परंपरा आहेत. अ हा समूह उभे गंध लावतो आणि ब हा समूह आडवे गंध लावतो. आणखी वेगळे उदा० घ्यायचे झाले तर एक घराणे पंचमात तानपुरा लावते तर दूसरे घराणे निषादात तानपुरा लावते.<br />
<br />
दोन्ही समूहांची आपापल्या परंपरांवर ठाम निष्ठा आहे कारण ज्या अर्थी परंपरा टिकलेली आहे त्या अर्थी त्यात निश्चितच "काहीतरी अर्थ असला पाहिजे" ही धारणा त्यामागे आहे.<br />
<br />
मग कधीतरी अ या समूहातल्या व्यक्तीची ब या समूहाची गाठ पडते. उभ्या गंधवाल्यावर आडव्या गंधवाल्याची छाप पडते. मग ती व्यक्ती आडवे गंध लावायचे धाडस करते आणि परंपरा मोडल्याबद्दल टीकेचा धनी बनते (आजच्या जमान्यात ट्रोलींग). <br />
<br />
वास्तविक उभे गंध आणि आडवे गंध या दोन्ही परंपरा आहेत आणि त्या पूर्णपणे नॉर्मल असल्याने एकाने दूस-याचे अनुकरण करणे हे असाधारण कसे ठरते? कदाचित उभे किंवा आडवे गंध न लावता तिरके गंध लावले किंवा अजिबातच लावले नाही तर ते एकवेळ परंपरा मोडण्याचे निमित्त होऊ शकेल.<br />
<br />
पण तरीही व्यक्तीस्वातंत्र्याचा आदर न करणारा समूह कितपत पुढारलेला मानायचा? हा प्रश्न उरतोच...<br />
<br /></div>
Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-21031377516984809052019-06-12T09:41:00.003+05:302019-06-12T09:41:28.742+05:30"फार काय"<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br /><br />"फार काय"<br />=======<br /><br />कुत्र्यांसाठी कपडे आले.<br />फार काय, <br />बो, टाय, टीशर्ट घालुन <br />बड्डे पार्टीसाठी श्वान सजले.<br /><br /><br />कुत्र्यांसाठी न्हावी आले,<br />तसेच ॲण्ड्रोईड गेम्स आले.<br />फार काय,<br />"जुजबी" प्रियराधनासाठी <br />पेट्स-पार्क्स आले.<br /><br />कुत्री कोडी सोडवु लागली<br />बेरजा वजाबाक्या करू लागली<br />मालकाला खूश करण्यासाठी <br />I love you सुद्धा म्हणु लागली.<br />फार काय,<br />सुंदर मालकीणीशी संभोगाचा <br />आनंद पण लुटु लागली!<br /><br />एव्हढे सगळे होऊनही <br />खांब आल्यावर तंगडी<br />वर होणे थांबले नाही. <br />फार काय,<br />कुत्र्याचा माणुस <br />इतक्यात काही होणे नाही!<br /><br />-राजीव उपाध्ये</div>
Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-4942465430774639793.post-13721811110455817312019-04-21T11:34:00.002+05:302020-03-01T08:37:23.165+05:30सल्ला <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
कालच्या म्हणजे शनिवारच्या म०टा० मध्ये एका वकीलीण बाईंचे सदर असते. त्या वेगवेगळ्या समस्यांवर "मार्गदर्शन" करीत असतात.<br />
<br />
<br />
काल एका केस मध्ये मुलीने फक्त १२ दिवस संसार केला आणि नंतर मुलीकडच्यांनी जो त्रास दिला त्याचा पाढा आहे. मुलाला घटस्फोट हवा आहे अन तो पण पोटगीशिवाय. माझ्यामते जरी एकच बाजू पुढे असली तरी मुलाची अपेक्षा स्वाभाविक आहे.<br />
<br />
<br />
पण वकीलीण बाईंचा सल्ला वाचून धक्का बसला. त्यांचा सल्ला असा आहे की पोटगी टाळण्यापेक्षा "कायदेशीर" मार्गाने त्यातून बाहेर पडावे...<br />
<br />
<br />
वास्तविक अशा केस मध्ये बायकांनी पोटगीची भिक मागू नये अशी वकीलीणबाईंची भूमिका असायला हवी. पण वकील हे सर्वात नीच आणि हलकट असतात कारण अशीलांना झुंजवल्याशिवाय त्यांची पोटे भरत नाहीत.<br />
<br />
<br />
या केसमधला या बाईंचा सल्ला वाचून दू:ख झाले...</div>
Rajeev Upadhyehttp://www.blogger.com/profile/09793807945824431727noreply@blogger.com0