रविवार, २७ ऑक्टोबर, २०१३

"गोल्डमेडल"



ही गोष्ट आहे मी कॉलेजात असतानाची...

तेव्हा शुद्ध गणितात चमकणार्‍या ईश्वराच्या लाडक्या पुत्रांबद्दल माझ्या मनात एक असूया निर्माण झाली होती. या माझ्या मनातल्या असूयेने  मी त्यावेळेला गणितात गोडी वाढविण्यासाठी काहीसे दिशाहीन प्रयत्न करत होतो. ते बघुन माझा एक मित्र मला म्हणाला,
"तुला प्युअर मॅथ्समध्ये interest असेल तर माझ्या बरोबर प्रा. श्रीराम अभ्यंकरांकडे चल. ते उत्तेजन देतात आणि मदत पण करतात".

मला ती कल्पना आवडली आणि आम्ही एका दिवशी दुपारी ४ वाजता प्रा. अभ्यंकरांच्या घरी जाऊन थडकलो. बुट, चपला काढुन दिवाणखान्यात दारावर टक्टक करून पाऊल टाकले तेव्हा एका दिवाणावर बनियन, पायजमा अशा पोषाखात उशीवर हनुवटी टेकवुन पालथे पडलेले प्रा. अभ्यंकर दिसले. आमची चाहुल लागताच, न उठताच त्यानी "या बसा" केले.

मित्राने माझी ओळख करून दिली. प्रा. अभ्यंकरांनी लोळतच प्राथमिक चवकशी सुरु केली...

"काय सध्या वर्गात कोणता टॉपिक चालला आहे?"
"Determinants, Sir" - माझा मित्र उत्तरला...
"काय रे Determinants म्हणजे काय रे"?

आम्ही दोघांनी पाठ केलेल्या व्याख्या घडाघडा म्हणुन दाखवल्या.

मग  प्रा. अभ्यंकरांनी आणखी एक प्रश्न विचारला. आमच्याकडुन जसजशी उत्तरे मिळाली तेव्हा प्रश्नांची पातळी अधिकाधिक अवघड होत गेली. प्रश्नांची उत्तरे देण्यासाठी कागद-पेन वापरायची परवानगी नव्हती. पुस्तके बरोबर नव्हती म्हणुन ती पण बघायचा प्रश्न नव्हता.

प्रश्नांची उत्तरे जेव्हा चुकली तेव्हा प्रा. अभ्यंकरांनी प्रश्नांची फोड केली किंवा पुनर्रचना केली. पण आमच्याकडुन बरोबर उत्तर मिळवायचेच आणि मग पुढचा प्रश्न टाकायचा हा उद्योग चालु ठेवला.

हे सर्व चालु असताना दिवाणावर उशीला कवटाळुन लोळणे चालुच होते. कधी नव्हे एव्हढे माझ्या डोक्याने सलग उत्तरे द्यायचे काम केल्याने डोक्याला मुंग्या यायला सुरुवात झाली आणि मग होता होता रात्रीचे आठ वाजले.

ते दिवस मोबाईलचे नव्हते. घरी आई-वडील वाट बघतील किंवा उशीर झाला म्हणुन रागवतील म्हणुन आम्ही प्रा. अभ्यंकरांना मध्येच थांबवले आणि परत यायची अनुमती मागितली. त्यावर प्रा. अभ्यंकरांनी गृहपाठ म्हणुन आणखी दोन प्रश्नांची उत्तरे शोधुन यायला सांगितले.

आम्ही उठुन बुट-चपला घालायला गेलो तेव्हा प्रा. अभ्यंकर दिवाणावरुन उठले आणि दारापाशी निरोप द्यायला आले आणि म्हणाले,
"तुमच्यापैकी प्युअर मॅथ्स पुढे कोण करणार?"

मी धीर करून म्हणालो,
"सर, प्युअर मॅथ्स करणं हे फक्त गणितात गोल्डमेडल मिळवणार्‍या ईश्वराच्या लाडक्या पुत्रांच काम..."

त्यावर प्रा. अभ्यंकर हसले आणि म्हणाले,
" एक मिनिट, जरा थांब... महाराष्ट्रात किती विद्यापीठे आहेत?"

अचानक वेगळाच प्रश्न आल्याने बुटाच्या नाड्या बांधता-बांधता माझी भंबेरी उडाली.
"पुणे, मुंबई, नागपुर, शिवाजी आणि मराठवाडा... " आम्ही पट्‍कन हिशेब मांडला.

"...आणि संपूर्ण भारतात अशी किती विद्यापीठे असतील" - प्रा अभ्यंकरांचा पुढचा प्रश्न.

"अंदाजे दीडशे-दोनशे" मी उत्तरलो.

"आता बघ प्रत्येक विद्यापीठात दरवर्षी बीएस्सीला एक आणि एमेस्सीला एक अशी दोन पदके दिली जात असतील. म्हणजे दरवर्षी भारतात साधारणपणे ४०० गोल्डमेडल्स दिली जातात. म्हणजे गेल्या १० वर्षांत एकंदर ४००० हजार गोल्डमेडॅलिस्ट भारतात तयार झाले. हे सगळे कुठे गेले? हे काही करताना दिसत नाहीत?"

मी "हे काही करताना दिसत नाहीत?" हे वाक्य ऐकुन नि:शब्द आणि थक्क झालो आणि त्याक्षणी माझ्या  मनातला प्युअर मॅथ्सबद्दल असलेला न्यूनगंड नाहिसा झाला. घरी परत येताना आम्ही त्या प्रश्नोत्तर संवादाची उजळणी केली तेव्हा केवळ तोंडी उत्तरे देतदेत त्या चार तासात जी मजल गाठली त्या जाणीवेने अंगावर मूठभर मांस नक्कीच चढले होते.

विज्ञानप्रचाराच्या नावाखाली स्वत:ला प्रसिध्दीच्या झोतात ठेवुन परीकथा पाडणारे आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे शास्त्रज्ञ वेगळे आणि विचारशक्ती फुलवुन भयगंड घालवणारे प्रा. अभ्यंकर निराळे...

सोमवार, ७ ऑक्टोबर, २०१३

हॊ मी वाईट आहे!



हॊ मी वाईट आहे!

मला माहित आहे की मी "वाईट" आहे
आणि खूप वर्षांपासुन आहे
आणि तसा मी वेडापण आहे...

आयुष्याची पन्नाशी नुकतीच गाठली
आणि माझ्या वाईटपणाचं मूळ
सापडलं...

फार तपशीलात जायची गरज नाही

मी कष्ट करून लिहिलेल्या संशोधन निबंधाला
सहलेखक म्हणुन त्यांचे नाव लावले नाही
मग मी त्यांच्या नजरेत  कायमचा वाईट बनलो.

MD परवानगीशिवाय मिटींग मध्ये
सिगरेटी फुंकुन वात आणे. त्याबद्द्ल नाराजी
दर्शवली तेव्हा मी वाईट ठरलो.

गरजा कमी ठेऊन, चार पैसे गाठीला बांधुन
सन्मानाने जगतो म्हणुन पण मी
वाईटच ठरलो.

त्यांच्या नजरेतुन जग बघत नाही
हा पण माझा एक वाईटपणाच आहे

अशी किती उदाहरणे द्यावीत तेव्हढी थोडीच...

थोडक्यात काय
माझ्या उत्कर्षाची किल्ली
मी सोडुन सर्वांकडे आहे
मी ती घ्यायला जात नाही
मग कुणी मला
कंट्रोल करु शकत नाही

नेमकं तेच
माझ्या वाईटपणाचं
मूळ आहे

बुधवार, २ ऑक्टोबर, २०१३

द विनर इफेक्ट



The Winner Effect

-----------------------




The Winner Effect: The Science of Success and How to Use It हे Ian Robertson चे पुस्तक घेऊन बरेच दिवस झाले होते. खरं तर ते मी माझ्या लेकीसाठी घेतले होते. पण तिला अभ्यासातुन वेळ मिळत नसल्याने मी वाचायला घेतले. पुस्तक मी क्रमश: वाचतोच असं नाही पण या वेळेला १ल्या प्रकरणापासुन वाचताना काही केल्या पकड घेतली जात नव्हती. शेवटी मी अधेमधे चाळत असताना The winner's brain हे प्रकरण रोचक वाटल्याने वाचायला सुरुवात केली.




सभोवतालच्या वातावरणाचा मेंदूच्या जडणघडणीवर परिणाम होतोच, पण यश/अपयश पण त्यावर अवलंबुन असते, असे प्रतिपादन The winner's brain या प्रकरणाची पाने चाळताना आढळल्याने मी अधिक उत्सुकतेने पुढे वाचन चालु ठेवले. अजुन पूर्ण वाचुन झाले नाही पण खालील काही मजकुर वाचल्यावर आजवर अनेक ज्या गोष्टींना अवास्तव महत्व दिले गेले किंवा निरर्थक मानले आहे, ते तसे नक्की नसते.




श्रीकृष्णाचे आणि माझे जाहिर वाकडे आहे. हजार सूर्यांच्या तेजाशी बरोबरी करणारा ( खरं तर गमज्याच ह्या) एक युद्ध थांबवु शकला नाही, हे काही केल्या पटत नाही. मला त्याचा कर्मयोग पण पटत नाही. चातुर्वण्याची तरफदारी तर नाहीच नाही. पण मी त्याला फकत गीतेमधल्या एका श्लोकासाठी माफ करतो. तो श्लोक म्हणजे -

अधिष्ठानं तथा कर्ता करणं च पृथग्विधम्‌ ।

विविधाश्च पृथक्चेष्टा दैवं चैवात्र पञ्चमम्‌ ॥




अर्थ यशस्वी होण्यासाठी पांच गोष्टीची आवश्यकता असते. त्या म्हणजे जागा, agent, साधने, प्रयत्न आणि शेवटचे म्हणजे दैव...




यात जागेचे महत्त्व आपल्याकडे "नाचता येईना अंगण वाकडे" सारख्या म्हणी प्रचारात आणुन कमी केले गेले आहे. पण आधुनिक मानसशास्त्रीय प्रयोगांचा हवाला देत केलेल्या प्रतिपादनानुसार यशस्वी होण्यात जागा निर्णायक ठरते. मागे पुणे विद्यापीठातले एकजण मी त्यांच्या हाताखाली पीएचडी करावी म्हणुन हात धुवुन मागे लागले होते. पण माझ्या आयायटितल्या एका प्राध्यपकांनी मला सूचक सल्ला दिला तो मी मानला आणि संभाव्य शोषणापासुन नंतर येणार्‍या वैफल्यापासुन स्वत:ला वाचवले. ( प्रा. अरूण कुमारांनी मला सांगितले होते की, पीएचडी करणे हे एक प्रकारे लग्नासारखे असते. जागेचा आणि ज्या व्यक्तीच्या हाताखाली पीएचडी करायची, त्यांचा कमीतकमी एक वर्षाचा अनुभव असल्याशिवाय त्या फंदात पडु नको. )




The Winner Effect या पुस्तकातला मला पुढे वाचायला प्रवृत्त करणारा मजकूर पुढे देत आहे -




It may seem strange that where you happen to be located determines what changes happen in the brain, and peculiar that Fuxjager's mice should show only these crucial brain changes when they fought at home. But something simillar happned during the Vietnam War, where it was estimated that majority of US service personnel had used heroin and one in five of them were addicted to it. A feared epidemic of returning drug addict did not transpire and most of the addicts did not remain addicts once back home in America. This was major headache for experts in addiction, who regarded heroin addiction as a biologically determined disease that once established, was very difficult to eradicate. [page 65]




...




Siegel's research shows us that very chemistry of our bodies is tuned to the physical, social and psychological environment. [...] Was Mike Tyson's testosterone-fuelled winner effect another example of brain and body chemistry being shaped by environment. [page 67]







Russell Hill and Robert Barton of the University of Durham in England made the discovery about the shirt colours when they studied the results of Athen's Olympics bouts in these blue-red sports. Hill and Barton were able to look just at bouts between competitotors of equal ability - this was possible by looking at their pre-Olympic rankings. And when they did this, an astonishing fact emerged: red shirted competitors won 62 per cent of the time, compared with only 38 percent of the blue shirted competitors. [page 70]




हे सर्व वाचल्यावर आपल्याला प्रसन्न ठेवणार्‍या वातावरणाचे, विधींचे (rituals), श्रद्धांचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे, हे पटायला हरकत नाही. खच्ची करणारे नातेसंबंध, मित्र-परिचित केवळ "नाते टिकवणे महत्त्वाचे" या हट्टापायी जपणे हा निव्वळ मूर्खपणा आहे असे मला वाटते.




http://www.amazon.in/Winner-Effect-Epz-Edition-Robertson/dp/1408850060/ref=sr_1_4?ie=UTF8&qid=1380690534&sr=8-4&keywords=The+Winner+Effect