सध्या नुकतेच एक पुस्तक झपाटुन वाचत आहे. या पुस्तकाचे परीक्षण ’सायंटीफिक अमेरीकन’च्या जालावृत्तीत (http://www.scientificamerican.com/article/scientific-american-mind-reviews-the-superhuman-mind/) वाचल्यावर कमालीची उत्सुकता निर्माण झाली. लगेच अमेझॉनवर खरेदी पण करुन टाकले. पुस्तकाचे नाव आहे - "The Superhuman Mind - Free the genius within". नाव थोडे सवंग वाटले तरी ’सिनेस्थेशिया’ या एका जैविक वास्तवाचा आधुनिक विज्ञानाच्या मदतीने डॉ. बेरीट ब्रोगार्ड या मायामी विद्यापिठातील संशोधिकेने पुस्तकात प्रदीर्घ शोध घेतला आहे.
अलिकडे मानवी आयुष्यातील ’य़श’ आणि ’बुद्धीमत्ता’ या विषयावर अनेक पुस्तके गाजली. माल्कम ग्लॅडवेलच्या ’आउटलायर’ पासुन र्‍होण्डा ब्रायन च्या ’द सिक्रेट’ आणि ’मॅजिक’ पर्यंत जवळजवळ सगळीच मी वाचुन काढली. यातल्या कोणाच्याच थिअरिज मी आता नाकारत नाही. पण न्यूरोसायन्सचा आधार घेऊन ’बुद्धीमत्तेच्या दैवी देणगीचा’ घेतलेला शोध मला अवकाश मोहिमेपेक्षा जास्त थ्रिलींग वाटतो ( याचे कारण सोप्पे आहे - माझ्या आयुष्याला अर्थ माझ्या प्रतिभेच्या विकासाने निर्माण होणार आहे. त्यासाठी मदत मला न्यूरोसायन्सची मिळणार आहे, अवकाशमोहिमेच्या यशाचा मला त्यासाठी प्रत्यक्ष उपयोग काहीही नाही).
प्रत्येकामध्ये काही ना काही प्रतिभा असते हे मत आधुनिक विज्ञानामुळे वारंवार कानावर पडते. ही प्रतिभा स्मरणशक्ती, कला, साहित्य, एखाद्या आह्वानाचा ध्यास (मग ते शिखर गाठायचे असो किंवा एखादी समस्या विज्ञानाच्या मदतीने सोडवायचे प्रयत्न असोत) अनेक तर्‍हांनी साकारता येऊ शकते, ही आशा डॉ. ब्रोगार्ड परत एकदा अधोरेखित करते. ’सिनेस्थेशिया’ ला मराठीत मला योग्य शब्द सापडला नाही. पण सोप्या शब्दात ’सिनेस्थेशिया’ म्हणजे रंग, स्पर्श, चव, ध्वनी इत्यादी संवेदनांच्या अनुभवात कमीअधिक तीव्रतेची गुंतागुंत. सहसा आपल्याला एखाद्या संवेदनेचा अनुभव त्या संवेदने पुरताच मर्यादित असतो. पण एखाद्या रंगाच्या अनुभवाने स्पर्शाचा अनुभव किंवा नादाची अनुभूती जागी होणे याला ’सिनेस्थेशिया’ असे म्हणतात. "हा निळा रंग किती गोड आहे" असे एखाद्या व्यक्तीने म्हटले तर तो चेष्टेचा विषय होईल कारण निळ्या रंगात गोड काय हा सामान्यत: निर्माण होणारा प्रश्न. पण ’सिनेस्थेशिया’ असलेली व्यक्ती खरोखरच निळा रंग बघताना गोड ही चव अनुभवते.
’सिनेस्थेशिया’ अनेक प्रतिभावंतांध्ये जन्मजात असतो किंवा डोक्याला झालेल्या अपघातामुळे किंवा आजारामुळे ’सिनेस्थेशिया’ निर्माण होऊ शकतो. डॉ. ब्रोगार्डच्या दाव्यानुसार सिनेस्थेशिया विकसित करता येतो.
हे पुस्तक वाचताना मला आणखी एका वास्तवाची परत एकदा प्रकर्षाने जाणीव झाली. एखाद्या विषयाचे ऑब्सेशन किंवा नाद प्रतिभेचे महत्त्वाचे लक्षण असु शकते. त्याकडे सकारात्मक नजरेने पाहिले जाणे प्रतिभाविकासासाठी आवश्यक असते. जगण्याचा संघर्ष, तर्क, चिकित्सक दृष्टी नादीष्टपणाला आणि प्रतिभाविकासाला मारक ठरतो.
हे पुस्तक अजुन वाचुन पूर्ण झालेले नाही. पण एक प्रश्न मात्र सतावायला लागला आहेत. तो म्हणजे एकंदर civilized rational माणसांचा उद्धटपणा (आदिम जमातीत सापडणार्‍या आणि निसर्गाच्या सान्निध्यात विकास पावणार्‍या अनेक प्रतिभा नाकारायची प्रवृत्ती, ’आध्यात्मिक’ अनुभवांची कुचेष्टा, आपण तेव्हढे शहाणे आणि बरोबर इ) किती गंभीरपणे घ्यायचा हा आहे...
